۲۴ ساعت

یادی اززنده یاداستاد میرعبدالعلی شایق هروی ،شاعر، نویسنده،عالم و مترجم برجستهء کشور.

تاریخ نشر : یکشنبه ۲۶ حمل (فروردین) ۱۴۰۳ خورشیدی – ۱۴ اپریل ۲۰۲۴ میلادی – ملبورن – آسترالیا

یادی از زنده یاد استاد میر عبدالعلی شایق هروی ،

شاعر ، نویسنده ، عالم و مترجم برجستهء کشور.

 قیوم بشیر هروی

۱۴ اپریل ۲۰۲۴ میلادی

ملبورن – استرالیا

 قبل از اینکه در مورد مرحوم استاد میر عبدالعلی شایق هروی  ، بزرگمرد ادیب وشاعر فرزانه از دیار هری بنویسم لازم است تا تشکر و قدردانی کنم از دوست گرانمایه جناب عبدالواسع شایق فرزند گرامی آنمرحوم  که لطف نموده  دو اثر گرانسنگ ، یکی از پدر بزرگوار شان  تحت عنوان « شمایل و نعت رسول الله (ص) به ضمیمه آهنگ روستا »  ودیگری از برادر گرامی شان مرحوم میرعبدالحلیم شایق پندار بنام « دفتر سوخته» را برایم ارسال داشتند که دوسه روز قبل بدستم رسید و امروز  یادی می کنیم از زنده یاد استاد شایق هروی که حق زیادی بگردان همه ما دارند.

 میر عبدالعلی شایق هروی فرزند مرحوم میر غلام محمد ، معروف به « اقای صوفی »   از شعرای بنام ، خوش کلام  و برجسته ِ معاصر کشور و یکتن  از فرزانگان سرزمین ما میباشد  که در سال ۱۲۸۱ خورشیدی در شهر باستانی هرات دیده به جهان گشود.         مرحوم استاد شایق علوم منطق و فلسفه رااز نزد مولوی محمد صدیق معروف به « آخند زاده ِ کابلی» فرا گرفت که ارادت خاصی نسبت به او داشت و سایر علوم متداول را نیز نزد علمای که گازگاه شریف تدریس میکردند آموخت.                

پدرش از متولیان اسبق مزار خواجه عبدالله انصاری (رح) بود و در شعر بنام مشفق  تخلص میکرد. میکرد.                        

گفته شده که از مرحوم میرغلام محمد  دیوانی باقی مانده که حاوی حکایاتی از صوفیان و عارفان معروف است. بخشی ازین حکایات را مرحوم استاد شایق به تقاضای پدرش به نظم  درآورده است .                                                      

در قسمتی از یادداشتی که از سوی رئیس  انجمن ادبی هرات جناب استاد ولی شاه بهره در آغازین کتاب فوق الذکر آمده می خوانیم:

” دانشمندان و سخنوران معاصر هرات از بدو تأسیس نخستین انجمن ادبی هرات در راستای تنویر افکار و اذهان عامه از هیچگونه تلاش آگاهانه و رهنمود دهنده یی دریغ ننموده اند ، که آثار ارزشمند نوشتاری آنان بهترین گواه بر این ادعا است.                      روانشاد استاد میر عبدالعلی شایق هروی که خود از جمله ی بنیانگزاران نخستین انجمن ادبی هرات اند یکی از ستاره گان پر درخشش آسمان فقاهت ، دانش و ادبیات هرات در طی قرن روان می باشند و اثار نوشتاری شان به خاطر سیراب بودن از چشمه سار زلال قرآنی ، عطش تنشنه کامان دانش و معرفت را فرو نشانده و در عین زمان همچون بحر، متلاطم و پر از امواج خروشان است .”     

بدون شک مرحوم استاد شایق هروی در فرهنگسرای غنامند سرزمین ما بخصوص خطه ادب پرور هرات در جایگاهِ خاصی قرار دارد و او یکی از دانشمندان  و پیشگامان سخنسرا و از مفاخر سرزمین ما  بوده  که در تآسیس انجمن ادبی هرات سهم بارزی داشته است.      شعرش دلنشین و همه پسند بوده و قلمش تنویر کننده اذهان عامه .  

در بخش دیگری از اثر فوق الذکر مختصر سوانح استاد مرحوم بقلم  فرزند ایشان جناب استاد میرعبدالسلام شایق آمده که در بخشی از آن می خوانیم:

” مرحوم شایق هروی در مثنوی معنوی مولانا ، هفت اورنگ جامی ، دیوان حافظ شیرازی و خمسه نظامی گنجوی مطالعهِ گسترده داشت و قسمت بزرگی از از آثار شعاری بزرگ فارسی دری را حفظ داشت . وی مقالات متعددی در بارهء شعر شعرای بزرگ فارسی دری در مطبوعات کشور به چاپ رسانده است.

حل و شرح معما های جامی یکی از کتبی است که مرحوم شایق هروی آنرا به آخر رساند. ولی با وفات استاد و نابسامانی های اجتماعی و مهاجرت ها، چند اثر مرحوم استاد شایق هروی اقبال چاپ نیافت ، و مفقود شد. “

جناب استاد فراز در مورد وظایف و فعالیت های فرهنگی و اجتماعی شاعر چنین نوشتند:

” پدر مرحومم استاد شایق هروی در محیط ادبی و فرهنگی هرات خدمات عالی و گسترده ای انجام داده است. این خدمات با انتصابش به حیث مدیر مسئول مجله ادبی هرات آغاز گردید ، او از اعضای مؤسس انجمن ادبی هرات بود و مدت پنج سال به حیث رئیس انجمن ادبی موصوف ایفای وظیفه کرد ، مدت ده سال هم به حیث مدیر عمومی مطبوعات هرات و مدیر مسئول روزنامه اتفاق اسلام در تنویر افکار جامعه کوشید. ”

خدمات استاد مرحوم در پست های متذکره بخصوص زمانی که ایشان مدیریت عمومی مطبوعات ولایت را بعهده داشتند نمیتوان نادیده گرفت ، چنانچه  تخصیص یک روز در هفته برای نمایش سینما برای زنان آنهم به تصویب علمای دینی در هرات کاری بود بی سابقه که در تمام افغانستان قبلآ اتفاق نیافتاده بود.

قابل ذکر است در آن زمان مرحوم عبدالغفور سریاور ولایت را عهده دار بود.

در کشوری که متأسفانه  میزان زن ستیزی به حدی بود که زنان از حق و حقوق حقه شان اکثرآ محروم بودند ، تلاش انسان روشنفکر و آزاده ای چون استاد شایق هروی عملی بود پسندیده و درخور ستایش که در تاریخ سرزمین ما بخط زرین نوشته شده است.

محترم استاد شایق فراز در مورد شعر پدر شان چنین گفته اند:

 ” وی ارادت خاصی به مولانای بلخی و حضرت جامی داشت ، و شیوهء بیان آنها در شعر وی اثر عمیق داشته است. از همن سبب است که شعر شایق هروی به شعر جامی شباهت های کلی دارد. شعر اندرز به اطفال وطن شاهد این مدعاست :

نخستین حق ترا از  والدین  است

ترا اکرام ایشان  فرض عین است

ترا   همواره     خدمتگار   بودند

شب و روزت  پرستاری  نمودند

به  فرمان  پدر  بنشین و بر خیز

ز     نا فرمانی     مادر   بپرهیز

معلم  چون  کند  بر   درس اغاز

دل  از اندیشهء    دیگر   بپرداز

در ادامه چنین میگوید:

” داستان پردازی در شعر شایق هروی به اقفای او ، از نظامی و جامی است. در غزل با حاف الفت زیادی دارد و چند غزل حافظ را استقبال کرده است، چند غزل هم به اقتفای خاقانی و بیدل دارد. “

در مورد مجموعه « آهنگ روستا» استاد فراز می افزاید:

«آهنگ روستا » مجموعهء کوچکی از آثار پدتر مرحومم می باشد که به کوشش مؤسسه طبع کتاب هرات که با مدیریت استاد راشد سلجوقی فعالیت می کرد، طبع و نشر گردیده بود.”

در ادامه این مطلب مقدمه ای از زنده یاد استاد شایق هروی توجه خواننده را به خود جلب میکند که نکاتی را از نوشته آنمرحوم برای شما برگزیدم:

” خدای مهربان را سپاسگزارم که به من توفیق ارزانی داشت تا نشیدهء دینی خود را که چکیدهء افکار پریشان و یادرگار زندگی بی حاصل من است در معرض مطالعه مسلمینی که از درد دین می نالند ، اشاعه نمایم.”

در قسمتی دیگری ازاین مقدمه چنین آمده:

نشیدهء عاجزانه ام را به شمایل مبارک حضرت سرور کائنان – علیه من الصلوات اکملها و اتمها – که از رسالهء ۱۰۱ حدیث مبارک از عربی به فارسی ترجمه کرده ام ، مصدر ساختم تا به برکت شمایل مبارک و نعت شریف که در آغاز و انجام مباحث مختصر استدلالی آن عرضه شده است مورد قبول و وسیلهءهدایت موصلهء خوانندگان واقع شود و از دعا فراموش نشوم.

الهم اهدنا الصراط المستقیم صراط الدین انعمت عیهم غیر المغضوب علیهم والاالضالین ، آمین.

میر عبدالعلی « شایق هروی»

پس از مقدمه استاد مرحوم تقریظی از مرحوم علامه استاد صلاح الدین سلجوقی  آمده که در آغازین آن چنین می خوانیم:

” امروز به وقت نوشتن به یک دریای عمیق فکر و یک گرداب سرپیچ و سرگم فلسفه فرو رفته بودم که خوب خستگی حس میکردم ، حسن نصادف مرا به سفینهء اشعاری روبرو کرد که واقعآ زورق نجات من گردید.”

منظور استاد همان اثر گرانبهای شمایل و نعت رسول الله ( ص ) میباشد و چه تشبیه زیبایی درمورد آن نمودند.

و همین طور در ادامه نعت شریف و مطالبی در وصف آن آمده ودر بخش دوم کتاب مجموعهء آهنگ روستا را میخوانیم که بدون شک خواننده را چنان بخود مشغول می سازد که تا آخر کتاب را بدون وقفه باید خواند.

سروده های این اثر هرکدام با محتوای عالی سروده شده که از زیبایی خاصی برخورددار میباشد. 

و اما سرانجام استاد مرحوم میر عبدالعلی شایق هروی پس از یک عمر خدمت در بخش های مختلف ادبی فرهنگی در ۲۷ سرطان سال ۱۳۷۸ خورشیدی جان به جان آفرین تسلیم و بدیدار معبود شتافت ، روان شاد شاد ، یادشان گرامی و خاطرات شان جاودانه باد.

در اخیر جا دارد تا از همه کسانی که در تهیه ، تنظیم و چاپ این اثر گرانبها زحمت کشیدند اظهار سپاس و امتنان نمایم.

و اینهم نمونه ی از کلام شاعر فرزانه مرحوم استاد شایق هروی که لابلای مجموعهء آهنگ روستا انتخاب و تقدیم خوانندگان محترم میگردد:

مریض عشق

دلم    به  مرغِ  اسیرِ   شکسته   پر ماند

که عمری از پر و پرواز هر  د و درماند

ز بعد مرگ نه مال و نه سیم و  زر ماند

به دهر  نام تو  از  دانش   و  هنر  ماند

مصیبت است  که از یاد  دوستان برویم

خدا  کند  که  ز  ما  نام  یا   اثر    ماند

ز وصل و هجر بگو زاهدا  که نیست به دهر

نمونه ئی  که  بدو  خلد   یا   سقر ماند

مرید مشرب پروانه ام که در شب وصل

ز بیم هجر  نخواهد  که  تا    سحر ماند

ضمایر  است  گهی  مستتر   گهی  بارز

ضمیر ماست که ت ا حشر  مستتر  ماند

به غیر مرگ ندانم چه چاره خواهد داشت؟

مریض عشق که یک عمر  محتضر ماند

رهیم    رخصت   آه  شرر   فشان  باری

به   گوش  یار  اگر  ناله   بی  اثر  ماند

ز  مرگ  مهلت  شرح  فراق  می خواهم

مبار   یار  ازین   قصه   بی  خبر   ماند

ز خار پای  ننالم  بگ و به  چاره  گران

کنید  چارهء  خاری  که  در  جگر  ماند

جراحت ِ  دل  عاشق  به  مرگ به نشود

که خار ِ  تربت  مجنون  به  نیشتر  ماند

میرعبدالعلی شایق هروی