حسن مکتب هرات بر یونسکو تابید
( هجدهمین سال نشراتی )
تاریخ نشر : شنبه مؤرخ ۲۹ قوس (آذر) ۱۴۰۴ خورشیدی – ۲۰ دسامبر ۲۰۲۵ میلادی – ملبورن – استرالیا
حسن مکتب هرات بر یونسکو تابید
زبان هنر ، در درازنای تاریخ زبانی بین المللی و هماره بین مردمان هر عصر و نسلی تداوم و کاربرد داشته است .
بر علاوه از ورزش ، نقاشی ، موسیقی و صنایع دستی ، هرملک و ملتی که مالک هنری باشد و آن را در سیر تاریخی حیات جمعی و بومی خود حفظ کرده باشد ،سزاوار آنست که دستاوردهای عینی و ملموس آن در راستای صلح وباهمی – شادی و تبادلات فرهنگی متقابل مورد تقدیر قرار گرفته و در رشد و تکامل آن همگان سهیم گردند.
در جهان کنونی ، جایگاه موسیقی را نسبت بدیگر هنر ها و رسانه ها – معادل نقش پول در اقتصاد و انرژی در فیزیک دانسته اند.
این رویکرد در ورزش هم محسوس است ،اما در رشته هنرهای بومی و سنتی چون نه حمایت مادی و بیشتر تشویق معنوی – و زبانی و گاهی تکریم و بزرگداشت مناسبتی و مقطعی نقش ایفا می کند – احیاء و پاسداشت آن نیز نیازیست که اخیرا یونسکو نظر و گذری به مکتب مینیاتور هرات انداخته و در اقدامی ستوده آن ثبت هنر جهانی ساخت.
مکتب نگارگری هرات به عنوان یکی از اصیل ترین میراث های فرهنگی منطقه و افغانستان در فهرست میراث ناملموس بشریت ، طی نشست سه روزه در شهر دهلی جدید ۱۳/دسامبر ۲۰۲۵ ثبت شد.
بدنبال آن یونسکو یاد آور شدکه نگارگری مکتب هرات و دستاوردهای استادکمال الدین بهزاد بخشی از هویت فرهنگی مردمان خراسان و افغانستان و بازتاب سنت های هنری آنان است و میراث ناملموس میراثی است که روح وروان ملتها را مینوازد . پیرامون نقش معنوی وکاربردی این هنر زیبایی شرقی اینک بطور مختصر به ابعاد تاثیر گذار و شگرف آن اشاراتی کوتاه مینمایم:
۱ – این نوع نگار گری ناب ، ریشه در سرو ها ،ناژو ها ولاله های هریوا ودر عینیت گلها ،باغچه ها ، بوستان ها ،صحرا ها و شکار گاهها وبی شمار باغها و مراتع آن دارد.
نگار گری طبیعت بخصوص در فصل های بهار و تابستان و آب وهوا ی فرح بخش آن مشام جان شیدا دلان را نوازش و مستعد فراگیری ازین نگارستان واقعی میسازد.
۲ – مینیاتور یکی از ظریف ولطیف ترین شیوه های تصویر گری شرقی است که قرنها روایتگر تاریخ ، ادبیات و فرهنگ ما بوده است.
۳ – این هنر در کارگاههای ابریشم بافی ، قناویز ، کتاب های شعر ،شهکار های حماسی ،دلیری وسلحشوری با اسلوب و شیوه خاص طراحی متفاوت و زیبا یش حتا در صنعت قالی و قالیچه کاربردی وافر داشته واخیرا در مد لباسهای مجلسی زنانه ظرافت های خیره کننده ی آفریده است.
۴ – ثبت جهانی این هنر دیر پای شرقی که از چین وهند قدم به هرات نهاد ، و در روند تاریخی ، تکاملی و محیطی خود از چهره های مغولی و چینی به طنازی ،دلبری و شیدایی گرایید ، نتیجه تلاش چندین قرنه هنرمندان ، هنر دوستان ، شاگردان و استادان بی شماریست که درتدریس ، آموزش و پرورش آن نقشی مهم داشته و منبعد نیز دارند.
۵ – زنجیره ی استاد و شاگردی این رشته هنری اگر چه چندین بار در هجمه های تاریخی ، اشغالگری و جنگهای داخلی از هم گسسته است ، اما نیک بختانه ظرف بیست و پنج سال قبل تدریس و انتقال آن به فرزندان و آینده نگران این هنر بومی امید واری بیشتر ایجاد کرده و علاقه مندان ،
پژوهشگران و دل سوزانی چون استاد محمد سعید مشعل ، فضل احمد مقصودی ، خلیل آقا ازهر هروی ، سید مقصود خوشبخت ،و محمد مهدی بنایی و فرامرز صلواتی را نباید از نظر دور داشت و خدماتشان را بخاطر یاران و رهروان آورد.
حضور أهل هنر گرچه سخت کمیاب است
بر آ که عزت آن گنجور نگهداریم
بهای صحبت یاران معرفت جو را
فروزان ز ارزش در و گهر نگهداریم
چنانچه وارث بهزاد عصر رنسانسیم
از انچه مد . نظر ، بیشتر نگهداریم
استاد نورالله وثوق هروی
اینجانب نخستین بار پیشنهاد ثبت مکتب مینیاتور هرات را بیست سال پیش در نشست سازمان منطقه ای و بینالمللی ،اکو، در تهران دادم [۱۳۸۴] و در همان کنفرانس از کتاب تألیفی این جانب بنام ، رنگ و رنج ، بانضمام هنر آوران هری ، رونمایی و بزرگداشت صورت گرفت. این کتاب در بخش ، یاد بود ها، از مقام هنری سه شخصیت ممتاز ،برجسته وماندگار دنیای هنر خوشنویسی ، مینیاتور و خطاطی – استادان محمد علی عطار هروی ، سعید مشعل غوری و امین الله پیرزاد هروی تجلیل و زندگی نامه و کارنامه آنان به بررسی همه جانبه از زبان دیگر شخصیت های هنری وفکری فرهنگی گرفته است.
همین طور در محتوای منتشره در بخش پایانی و ،، نمایه ،، کتاب رنگ ورنج ،، حدود سیصد وده نفر از هنرمندان و هنر جویان عرصه هنرهای ؛ خوشنویسی ،مینیاتوری، نگار گری ، نقاشی ، تذهیب ، منبت کاری ،گچبری ، مقرنس ، عکاسی ، گلسازی و مجسمه سازی به معرفی گرفته است.
موقعی که در هرات ساکن بودم همه روزه به انجمن خوشنویسان هرات و اغلب ایام سری به دانشکده هنرهای زیبای هرات و دیگر محافل علمی ،فرهنگی و آموزشی هرات می زدم ، وبا برگه های که قبلاً تهیه دیده بودم – آن را در دسترس دانش جویان ، علاقمندان و مشتاقان هنر و اساتید معظم این مراکز قرار می دادم. درین میانه استاد محمد توفیق رحمانی ،استاد عبد الناصر صوابی ،استاد نجیب الله انوری ، استاد محمد جلیل توانا ـ محمد ناصر طالب فراهی ، توکلی ، محمدشاه پیرزاد و سایر اساتید ، شاگردان و همکاران شان درین زمینه ممد و مشوق اصلی و دایمی بودنذ که درین فرصت مراتب ارادت و قدردانی خودرا تقدیم یکا یک آنان میدارم.
گفته اند که کار فرهنگی معمولاً دیر تر ثمر می دهد و حاصلش را باید سالها و ماههای بیشمار انتظار کشید و یا شاید هم عمر انسان کفاف ندهد که آن ثمره را ببیند !
نیک بختانه روز نهم دسامبر سال ۲۰۲۵میلادی دوستان گرانمایه و همشهریان فرهیخته ام، جناب گرانمهر آقایان ؛ نذیر رهگذر ، نوید جان مشعوف و فاروق رستگار محمدی خبری خوش و خیره کننده براین ارسال داشتند که جناب ،، همایون عزیزی ،، در بیستمین نشست سازمان یونسکو توانست که با ارایه مستندات و مدارک تاریخی و فرهنگی ، ثبت هنر مینیاتور و مکتب هرات را میسر گرداند واین گزارش را با پیامی جناب رهگذر چنین به پایان برد :
«(جناب اصیل یوسفی ؛ من دورادور با شما آشنایی ومعرفت داشتم و کتاب شما را نیز مرور کرده بودم – چه خوب شد رنگ و رنج را نوشتید و گذاشتید تا نقبی بزنیم به گذشته و حال که چنین مهمی پیش آمده تا بتوانیم در آینده محکم تر گام برداریم و بیشتر……
۱۸قوس ۱۴۰۴ خورشیدی.
اعتقادم همیشه این بوده که کار فرهنگی هنری و فکری با انسجام ، همبستگی و وحدت رویه خیلی زود به نتیجه وثمر دهی رسیده ومیوه دلخواه را خواهد داد.
شاید در جریان پروسه ثبت این پرونده در یونسکو – دوستان وکسان دیگری نیز زحمت کشیده باشند که نامشان از قلم افتاده باشد که پیشاپیش درینجا قصور مرا خواهند بخشید و نامشان را بخاطر خواهند آورد ، صمیمانه از تلاش پیوسته ، همکاری های مخلصانه و محبت های بی ریای شما سپاسگزارم واز بارگاه حضرت دوست ـ سلامتی ، بهروزی و موفقیت تان را خواهانم.
تبریک و تشکری هم دارم به اعضا و خوانندگان و دوستداران سایت ۲۴ ساعت و مدیریت مسولان آن آقایان مهدی بشیر/ وقیوم جان بشیر هروی و همه ی هموطنان عزیز وفرهیخته در سراسر جهان.
این خاطره را با سروده استاد عبد الغفور آرزو ، مزین باین دوبیت ماندگار شان میسازم :
ز عطر سبز هریوا شکفت تاج محل
نوای عشق تو گردید یادگار ترین
اگر چه خانه خرابیم وخانه بر دوشیم
تویی بچشم هنر آشنا عیار ترین
ارادتمند همیشگی یاران
محمد رفیع اصیل یوسفی
یکشنبه ۱۳ دسامبر ۲۰۲۵ میلادی
۲۲ قوس ۱۴۰۴ خورشیدی
فرهیخته گرامی جناب آقای اصیل یوسفی عزیز از مقاله زیبا و ارزنده ِ تان سپاسگزاری نموده و ثبت مکتب مینیاتور هرات را در سازمان جهانی یونسکو به همه هنرمندان و هنردوستان سرزمین ما بخصوص خطهء هنرپرور هرات تبریک و تهنیت عرض می نمایم.
باعرض حرمت
قیوم بشیر هروی
ملبورن – استرالیا