تعلیق و تحشی بر تکملهء مولانا عبدالغفور لاری
تاریخ نشر : سه شنبه 2 اسد ( مرداد ) ۱۴۰۳ خورشیدی – 23 جولای ۲۰۲۴ میلادی – ملبورن – استرالیا
الهی غنچهء امید بکشای
گلی از روضهء جاوید بنمای
« جامی »
فصل دوم :
تعلیق و تحشی بر تکملهء مولانا عبدالغفور لاری
به تصحیح و مقابله و تحشیهء بشیر هروی
بخش یازدهم:
از تحقیقات اهل فضل چنین بر می آید که دفتر اول بنام سلطان حسین بایقرا مصدر شده است درحدود (873 – 877) سروده شده باشد ودفتر دوم که ایضآ بنام شهریار مذکور در سال (8900) سروده شده و دفتر سوم که بنام سلطان بایزید دوم (886 – 918) پادشاه عثمانی سروده شده بعد از سنه مذکور ترتیب داده شده است .
مثنوی سلسلة الذهب هم بصورت جداگانه در هند و هم در ضمن مجموعهء هفت اورنگ در ایران و تاشکند بطبع رسیده است ولی طبع ایران آن که ناشر آن شاغلی مدرس گیلانی است پر از اغلاط گوناگون و نمونه ایست از بی دقتی و بی ذوقی ناشر آن .
ص 39 – سلامان و ابسال : این مثنوی که ببحر رمل سروده شده و شمارهء ابیات آن در حدود (1200) بیت است بنام سلطان یعقوب از سلسلهء ترکمانان آق قویونلو که از (884 تا 896) در آذربایجان فرمانروائی داشته است سروده شده و موضوع آن یک داستان فلسفی راجع به شاهزادهء یونانی موسوم به سلامان و دایهء وی که ابسال نام داشته است میباشد و اشخاص مؤثر داستان مذکور یکی شاه یونان است که پدر سلامان میباشد و دیگری مردی حکیم که بیاری شاه می شتابد و فرزند او را از قید عشقی که در نظر شاه بی تناسب می نموده است نجات می بخشد.
داستان سلامان و ابسال در آثار ابن سینا و خواجه نصیر الدین طوسی بصور دیگر روایت شده که البته دانشمندان مذکور نیز از ذکر آن تمثیلات فلسفی را منظور داشته اند و برای اطلاع بر اصل و ریشهء داستان مزبور مطالعهء نوشته های استاد صلاح الدین سلجوقی در افکار شاعر و مقالهء استاد عباس احمد مصری که ترجمهء آن در مجله مهر سال 8 منتشر شده و مقدمهء مرحوم رشید یاسمی بر سلامان وابسال چاپ تهران و مقالهء شاغلی علی اصغر حکمت تحت عنوان فتیز جرالد و جامی ، بسیار مقید و سود بخش است.
داستان سلامان وابسال را گذشته از چاپهای ایران و تاشکند در سال (1850 مسیحی) فوریز فالکونر طبع و نشر نموده و در سال 1856 به انگلیسی ترجمه گشته است و این طبع مشتمل است بر 1131 بیت و یک ترجمهء دیگر به نثر انگلیسی و بطور خلاصه بقلم نویسندهء معروف او وارد فیتز جرالد در لندن بسال 1856 مسیحی انتشار یافته است . (1)
ص 39 – تحفة الاحرار : این مثنوی که در بحر سریع و بشیوهء مخزن الاسرار نظامی گنجوی سروده شده بنام خناجه ناصر الدین عبیدالله معروف به خواجهء احرار در سال (886) بنظم آمده و ابیات آن در حدود 1700 بیت است .
بگفتهء او وارد براون ، این مثنوی را نیز فوریز فالکونر سابق الذکر در سال 1848 مسیحی بچاپ رسانیده است و البته این چاپ غیر از چاپهای است که در ضمن هفت اورنگ از کتاب مزبور بعمل آمده است .
ص 39 – سبحة الابرار : مثنوی شیرین و شیوائی است در بحر رمل مسدس مقصود مخبون شامل چهل عقد در مطالب اخلاقی و سیر و سلوک که مولانا آنرا بنام سلطان حسین بایقرا در سال 887 نظم کرده و ابیات آن در حدود (3200) بیت است .
مثنوی مذکور گذشته از اینکه در ضمن هفت اورنگ دبار چاپ شده است در هند و ایران بصورت جداگانه نیز رسیده است .
ص 39 – یوسف و زلیخا : یکی از لطیفترین و زیباترین آثار مولانا است که در بحر هزج مسدس محذوف سروده شده و مایهء اصلی آن را از قرآن کریم از سوره ای که بنام حضرت یوسف پسر حضرت یعقوب نبی علیهما السلام نامیده شده گرفته و از گفتار مفسران و مؤرخان نیز استفاده کرده و بیاری قریحهء تابناک و طبع توانای خودیکی از بهترین داستانهای مذهبی را که چاشنی عشق نیز دارد بوجود آورده است .
مولانا درین مثنوی از سلطان عصر ( سلطان حسین بایقرا) و پیر طریقت خود یعنی خواجه ناصر الدین عبیدالله احرار ووزیر نامی آن عهد ( امیر علیشیر) یاد کرده و تاریخ سرودن مثنوی مذکور چنانکه در حواشی ص 12 یاد شد 888 هجری است . مثنوی یوسف و زلیخا را روز نزویک در سال1824 مسیحی شعر آلمانی ترجمه و در ویانا طبع نموده است و ترجمهء انگلیسی آن بقلم آر ، تی ، اچ ، گریفیت در لندن بسال 1888 مسیحی و ترجمه خیلی متوسط دیگری باز در لندن بقلم (2) ، روجرز در سال 1892 مسیحی طبع و انتشار یافته است و در هند بصورت جداگانه چندین بار و همچنان در ایران و تاشکند همراه با دیگر مثنویهای هفت اورنگ چاپ شده است .
ص 39 – لیلی و مجنون : مثنوی لیلی و مجنون بسبک و روشن لیلی و مجنون نظامی و امیر خسرو دهلوی و مکتبی شیرازی در همان وزن و بحر بسال 889 سروده شده و شمارهء ابیات آن 3860 – بیت است که در مدت چهار ماه با اندکی کمتر از آن سروده شده است . موضوع آن حکایت دلبتاختگی مجنون عامری بر لیلی دختر سعد است و مولانا درین کتاب نیز از پیر طریقت خود و سلطان زمان کرده است .
ادامه دارد …
———————————————————————————————————————————————————————————————-
پاورقی ها :
1 – از سعدی تا جامی ص 576 .
2 – از سعدی تا جامی ص 576 .
خوشحالم که توفیق یافتم تا قسمت دیگری از این کتاب وزین را بدست نشر بسپاریم ، روان پدر عزیزما را شاد وخشنود می طلبم.
باعرض حرمت
قیوم بشیر هروی