تهدیدات صحت بشری با تغیرات اقلیمی
تاریخ نشر دوشنبه ۱۴ ثور ۱۳۹۴ – چهارم می ۲۰۱۵ هالند
تهدیدات صحت بشری با تغیرات اقلیمی نیاز به تدابیر دارد
انجینیر وکیل احمد بارک
کارشناس امور محیط زیستی
افزايش درجة حرارت در روی کره زمین که به اثر تولید گاز های گلخانة و استفادة بی رویه از منابع طبیعی به وجود آمده، موجب گرمايش جهاني و ايجاد موج‌هاي گرمايي شده و در در آينده منجر به ايجاد مخاطرات بسياري براي سلامت انسان‌ها خواهد شد.
برخي از مریضی هايي که مخصوص مناطق گرم و حاره‌اي بوده، به مناطق سرد سیر در حال بروز است و از اینکه مردم مناطق سردسیر سيستم دفاعي بدن آن مردم از لحاظ جنتيکي توانايي مقابله با ويروس‌ها و ميکروب‌هاي مهمان نو را ندارد. مانند تب دانگه و ملاريا و ساير مریضی هاي خاص مناطق استوايي ( شهر جلال آباد)، در مناطق معتدل ( وادی هریرود) و پرنفوس به علت کاهش اثر قشر اوزون و تابش اشعه ماوراءبنفش، بروز کرده و انسان‌ها را بيش ازپيش آسيب‌پذير مي‌کند. افزايش درجة حرارت و رطوبت در تابستان مي‌تواند موج‌هاي گرمايي را تولید کند، اين موج‌هاي گرمايي براي کهن سالان و افرادي که مریضی مزمن دارند، با افزايش مرگ‌ومير همراه می گردند که در مجموع آسايش انسان را از لحاظ اقليمي را برهم بزند.
از نگاه تأمین خوراکه و مواد غذائی، محصولاتي غذائی و زراعتی که در هر منطقه کشت شده و مورد استفاده مردم قرار مي‌گيرد، با سلامت و يا عدم سلامت انسان رابطه معین دارد. با باران های تیزابی یا اسیدی و هوا آلوده و آب های ملوث با ویروس ها و باکتریا و مواد کیمیاوی و آلوده و خاک ناسالمي که محصول زراعتي در آن کشت مي‌شود، بر آن محصول تاثير گذاشته و محصولي با کيفيت پايين را تحويل جامعه میدهد. بنابراين باید پيگير کشف علل ايجادکننده آلودگي در آب و خاک در برخي مناطق باشيم. بروز اختلال‌هاى ناشى از کمبود آیودین، در مناطق کوهستانى ( اطراف جبال هندوکش) یکی از موارد شستن منرال ها در اثر بارندگی های بی موقع که از اثر گرما هوا به میان می آید،است. زيرا طى قرن‌ها در اثر ريزش باران و برف، آیودین موجود در خاک شسته شده، کمبود آیودین خاک در بسيارى از نواحى ايجاد مى‌شود.
از همین سبب انسان ها در آينده با معضلات مواد خوراکمه از جمله کمبود، غیر مکفی و آلوده با امراض مواجه خواهندشد، زیرا محدوديت منابع آب برای زرع محصولات زراعتی منجر خواهد شد که بسياري از مریضی ها مخصوصاً در مناطقي که دسترسي کمتري به آب زراعتی و آشامیدنی دارند، دوباره بروز و نمو پایدارکند، يک مزرعه براي به بارآوردن يک گندم هزاران ليتر آب زراعتی مي‌طلبد، اگر چنین مقدار آبي براي آبياري وجود نداشته باشد، طبعاً تاثير منفي اقليم بر تغذيه انسان می گذارد. اين وضعيت در مناطقي از کشور که داراي آب و هواي گرم و خشک است، تشدید مي‌شود. مریضی هاي صحرايي شامل طاعون، تيفوس، ملاريا، اسهال خوني، وبا و جاغور از طريق واکسین يا دوا های وقایوی ( نمک آیودین) کنترول مي‌شوند.
حفظالحصة محیطی در جهت صحت و پاکيزگي محيط درحد عالي باید در تمام اوقات مورد توجه قرار گيرد. حال با کمبود آب برسر اين مردم چه خواهد آمد؟ همچنين عادات غذايي فعلی و تغیر آن که مقاومت بدن در آن موجود نیست، نيز مي‌تواند انسان را به مریضی خاصي مبتلا کند.
بروز امراض جدید در جهان مانند مریضی انفولانزا از نتايج تغيير اقليم است. انفولانزا يک مریضی همه‌گير یا ایپدیمی است، بنابراين در سال های قبل مرگ‌وميرهاي ميليوني بر اثر اين مریضی و تغیرات جنیتکی آن مشاهده شده است، زیرا اين مریضی ، تحت تاثير شرايط اقليمي از انسان به حيوان يا برعکس، اتفاق می افتد. از طرف ديگر مصرف غلط آنتي‌بيوتيک‌ها و ساير دوا های از اين قبيل، در انسان در مقابل ويروس‌ها و باکتري‌‌ها مقاومت ايجاد مي‌کند. مقاومت در مقابل دوا در سال‌هاي آينده، دومين يا سومين علل مرگ‌ومير انساني خواهد بود.
با پائین آمدن درجة حرارت در فصل سرما هوا به خصوص در شهر های بزرگ کشور ما كاهش مي يابد، در چنين شرايطي نوسانات عمودي جو به راحتي مهيا شده و هواي سطح زمين با هواي پاك و پاكيزه سطوح بالايي جابه‌جايي شده و تهويه طبيعي به اين شكل انجام مي‌گيرد. اگر شرايط به شکلی باشد كه با افزايش ارتفاع، درجة حرارت نيز افزايش يابد، يعني هواي مجاور سطح زمين سردتر از سطوح بالايي باشد، در اين حالت جابه‌جايي عمودي جو متوقف شده و هواي سطح زمين به حالت نزول یا پائین میشود، به چنين حالتي غلظت آلوده کننده ها به شدت افزايش مي‌يابد . آلودگي هوا زماني به پائینترین حد خود مي‌رسد كه پدیده پائین آمدن ، با ارتفاع كم و براي مدت طولاني‌تر در هواي شهر باقي بماند. پائین آمدن هوا به معناي تغيير يا انحراف هوا از وضعيت موجود به حالتي ديگر به علت ارتفاع است كه در بيشتر موارد به پائین آمدن درجة حرارت مربوط بوده و منجر به تهدیدات سلامتي انسان ها مي‌شود. اين پدیده همچنين مي‌تواند باعث جلوگيري از پدیده انتقال حرارت جابجايي گردد.
براي اينکه انسان‌ها از گرما و سرما و تغييرات هوا در امان باشند، مسکني را فراهم کردند تا شرايط مطلوب زندگي به وجود آيد. حالا در تمامي منازل براي ايجاد گرما و آب سالم و نور و…راهکارهاي خوبي پديد آمده که مردم از آن برخورداربوده و توانسته‌اند زندگي مرفه‌تري را داشته باشند. هرچه مي‌گذرد علم بشر براي بهبود شرايط زندگي گسترش پيدا مي‌کند.
از طرف ديگر، انکشاف و توسعة روزافزون علم و به کارگيري آن در زندگي باعث شده تا مشکلاتي هم براي بشر به وجود بيايد. توسعه شهرنشيني و صنعت، منجر شده تا فضولات صنعتي وارد محيط زيست و زندگي انسان‌ها شود و سلامت جسمي آنها را به خطر بيندازد، زیرا موادي وارد هوا مي‌شود که براي انسان خطرناک است و موادي که وارد آب‌ها مي‌شود آنها را آلوده کرده و به اين طريق زندگي بشر را مخاطره‌آميز مي‌کند. مانند اتفاقي که درهند و بنگلدیش از اثر آلودگی های فاضلاب ها افتاد و منجر به انتشار گاز خطر ناک در هوا و مسموميت مردم شد، زمین لرزة جاپان که تاسیسات اتومی آن درز نموده و آب و هوا بسیاری از محلات آنجا را آلوده ساخت که موجب بستن این دستگاه ها شد و يا اينکه در شوروي سابق ( ناحیة جرنوبل) مواد اتمي و راديواکتيف در هوا و آب دریا مشکلات بسياري را براي مردم به وجود آورد. بنابراين چنانچه توسعه صنعت کنترول نشود، ضايعات فراواني را براي بشر ايجاد مي‌کند. اما معضلاتی که امروز بشر به آن دچار است، بحث قشراوزون و گرم شدن زمين است که درنتيجه مهارنشدن دانش بشر و تکنالوژی بوده و گويا اينکه بسياري از کشورها از دانش خود نهايت استفاده را کرده‌اند، اما از آنجاکه کنترولي وجود نداشته، منجر به ايجاد صدمه به کره زمين شده‌اند که فیصدی جبران آن کم است.
انسان‌ها براي اينکه بتوانند با سهولت کارهاي روزمره خود را به نتيجه برسانند، از وسايل نقليه استفاده مي‌کنند، اما همين وسايل نقليه منبع بزرگي براي آلودگي هوا هستند، زیرا بشر وسايل نقليه را هم به طرز صحيح به کار نمي‌گيرد. براي مثال در شهر کابل به عوض موتر های سرویس لینی برای همه مردم موتر های خورد و فرسوده به کار می رود و این موتر ها جز زیان چیزی دیگری به هوای کابل نمی دهد. زباله‌ها فروان و غیر تفکیک شده منجمله زباله های خطر ناک کلینیکی و آفات کشهای کیمیاوی براي سم‌پاشي و… نتیجة کار بشر برای آلودگی هوا، آب و خاک است که در نتیجه همه این آفت ها می تواند ایکو سیستم را بر هم زند و تغیر اقلیم و گرما زمین را به میان آورد و در نهایت به عوض زندگي آسان مرگ را به سراغ انسان می آورند.
این آلودگي‌هاي محيطي تنها روي سلامت جسمي افراد تاثير ندارد، بلکه اعصاب بشر را نيز هدف قرار مي‌دهد، بنابراين سلامت رواني انسان نيز در معرض آسيب بوده و مي‌تواند روابط اجتماعي وي را خدشه‌دار کند. تمام اين جريان نيز مويد اين حقيقت است که از مفهوم واقعي سلامت دور مانده‌ايم، از علم و دانش بايد تا جايي استفاده شود که دانشمندان، سياست‌گذاران و کاربران و … از آن در جهت رفاه بشر و به خصوص کمک به محرومان و فقيران بهره گيرند. انسان‌ها نه‌تنها محيط زيست را تخريب مي‌کنند، بلکه مفهوم عدالت را نيز زير سوال مي‌برند، حتي در داخل منازل و محيط‌هاي کاري نيز ممکن است با زير سوال بردن عدالت، سلامت انسان ديگري را به خطر بيفتد. فردي که سيگریت مي‌کشد، نه تنها سلامت خود، بلکه سلامت فرزند، همسر و همکارش را به مخاطره مي‌اندازد.
بحث اینجاست که سازگاري محيط با سلامت جسمي انسان با استفاده از روانشناسي محيط يا اقلیم شناسی طبی حتمی است و باید این جریان با عزم ملي و مشارکت همگاني همراه باشد. لذا لازم است تا ایکوسیستم را بر هم نزنیم و برای حفاظت آن استفاده از جنگلات، علفچرها، استخراج معادن، استفاده از آب ها و سایر منابع طبیعی به حدی باشد که تعرض در نظام طبعیت صورت نگیرد؛ در غیر آن فاجعة انسانی باعث نابوده نظام طبیعی و در راس انسان ها می شود که نیاز داریم تا دولت افغانستان در این راستا تدابیر مهم و اساسی را بر دارد و اگر دولت راهکار ها ندارد، پس صبر و حوصلة جذب کادر های این عرصه را در قبال حکومتداری خوب داشته باشد تا افراد شایسته و کادر های قوی و متعهد به نظام و مردم در حفظ محیط زیست و اتخاذ تدابیر عملی اقدام نمایند؛ در غیر آن این تعرضات به ایکوسیستم، همه هست و بود سلامت جامعه را به مخاطره می کشاند که جبران آن ناممکن است.
انجینیر وکیل احمد بارک
کارشناس امور محیط زیستی
تشکر از معلومات جالب تان آقای انجینیر وکیل احمد بارک، موفق وسلامت باشید. مهدی بشیر
معلومات جالب بود باید هر فرد حفظ الصحه محیطی را مراعات نمانمایند پاکی جزوی از ایمان است