۲۴ ساعت

نوشتۀ : محترم استاد شاه محمود محمود

اندخوی در قدیم اندخود و انتخد نامیده می‌شد و مدت‌های طولانی محل اجتماع کاروان‌ های بود که به سمت شمال به سوی بخارا می‌ رفتند.

در دائرهالمعارف بریتانیکا اسکندر مقدونی بنیان‌ گذار اندخود قلمداد شده و ساخت بالاحصار اندخوی در سال ۳۲۸ پیش از میلاد نیز به او نسبت داده شده‌است. (۱)
ظاهرآ نخستین اثری که در آن از اندخوی یاد شده، کتاب المسالک و الممالک ابن خردادبه است که در نیمه دوم قرن سوم هـ ق نوشته شده‌است. در منبع دیگری آمده‌است که چیرگی مسلمانان در ناحیه جوزجان ازجمله شهرهای میمنه و اندخوی به سال (۳۳) هـ ق صورت گرفته‌ است.

اصطخری جغرافیه دان قرن سوم هـ ق منطقه اندخوی را مربوط به یک رستاق می‌داند که مرکز آن شهر کوچک اُشتُرج بوده‌است.(۲) 
مؤلف حدود العالم از اندخوی یادآور شده می نویسد که : اَ نتَخُذ شهرکی است میان بیابان، جایی با کشت و برز بسیار و کم نعمت.(۳)
شهر امروزی اندخوی که در نزدیکی ویرانه‌ های وسیع اندخود قدیم قرار گرفته شهری بازاری است که در آن بیشتر قالیچه‌های بخارایی، پوست قره‌قول، پشم و ابریشم دادوستد می‌شود. الغ‌ بیگ (زاده ۱۳۹۴ م = ۷۹۶ هـ) زمانی به حکومت شاپورگان و اندخوی گمارده شده‌ بود. (۴)
اندخوی نه تنها از دید تاریخی یک منطقه جغرافیایی مهم و استراتژیک است که ویژگی جایگاه تاریخی خود را در مسیر راه ابریشم حفظ کرده است، بلکه در همسایگی با آسیای میانه، از آن طریق با قدرت اقتصادی روسیه، باالترتیب آذربایجان، ترکیه و اروپا قرار دارد که به دلیل این ویژگی بندر تجارتی آقینه، خط ریل و کوریدور لاجورد، هم‌ چنان خط تامین برق بخش بزرگ از افغانستان به همین نقطه ( آقینه – اندخوی ) وصل شده است.
چون اندخوی نزدیک‌ ترین نقطه‌ِ بری یا خشکه سرحدی مشترک را با جهان دارد و اکثر کشورگشایان ( اسکندر، امیرتیمور، شیبانی‌ها و چهل سال قبل روس‌ها ) برای تسخیر و عبور از افغانستان کنونی همین معبر را انتخاب کرده بودند.
آثار تاریخی از آن دورها با گذشت قرن‌ها، موجودیت‌شان را در اندخوی کماکان حفظ کرده‌ اند. آثار تاریخی و باستانی این شهر شامل ؛ بالاحصار اندخوی از عصر هجوم اسکندر ، آرامگاه چهارده معصوم ولی از مرشدان امیر تیمور، حوض سرپوشیده آقینه از زمان عبدالله شیبانی، گنبد چهارسو یا گنبد عدالت در حومه شرقی مرکز اندخوی و ده‌ها اثر با وجود عدم توجه به حفاظت آن هنوز باقی است. (۵)

اما حوض سرپوشیده آقینه :

حوض سرپوشیده ( آقگینه ) یا ( آقینه ) که درشمال ولسوالی اندخوی ولایت فاریاب قرار دارد. با گذشت حدود هفت قرن تاهنوز باقی مانده است. ودرطول قرن ها درسرمای زمستان وگرمای تابستان آب گوارا که معمولاً ازآب باران سیراب میگردد هموطنان اندخوی ما را اب میدهد. این سردابه باخشت های پخته باعمق ۱۶ مترو ارتفاع ۱۶ مترازسطح زمین یعنی ازابتدا تا انتها به ارتفاع تا سقف گنبد ۳۲ متر وکاسه آبگیرآن به عرض ده متربشکل دایروی به سبک معماری اسلامی پوشیده شده است قطر آن ۱۵،۴۰ متر و ۲۴ پله یا زینه میباشد. شاعری تاریخ اعمار دقیق انرا در سروده خویش چنین آورده است :
کرد آباد حوض بس زیبا مرد احبدلی در اقینه ( عدد پانزده فزوده بگو) سال اعمار حوض اقینه در ( ۹۹۵هـ ق ) ذکر گردیده است این حوض در اثر وقایع متعدد طبیعی و نظامی چندین بار تخریب گردیده است . اما برای اعمار مجدد آن تلاش های صورت گرفته است .از جمله در سال ۱۳۱۳ هـ ش محمد پونس خان کمیسار اندخوی تحت نظر حاجی عطا محمد معمار باشی وقت ترمیم گردید و متعاقباً در سال ۱۳۵۰ هـ ش به اثر هدایت عبدالقادر قاضی والی فاریاب به مشوره حاجی فیض محمد معمار باشی شاروال به وسیله اوستا حق قل معمار ترمیم گردید. (۶)
بالاخره در این اواخر تصمیم گرفته شده است که حوض تاریخی آقینه به صورت اساسی از بودجهء وزارت اطلاعات و فرهنگ به طور فنی و مسلکی بازسازی گردد، گفته می‌شود، هزینه مجموعی این پروژه یازده میلیون وسه هزار افغانی بوده، و از بودجه وزارت اطلاعات وفرهنگ تمویل و توسط شرکت ساختمانی عزیز نعیم تطبیق میگردد. (۷)

زیرنویسها :