تصویر عینی از شهر کابل
تاریخ نشر جمعه اول نوامبر ۲۰۱۳ هالند
تصویر عینی از شهر کابل
(سالیان ۱۳۸۴، ۸۵ و ۸۷)
رسول پویان
بخش نخست
در این ایام در شهر کابل بسیار قدم زدم و از گوشه و کنار، جاده و سرک و کوچه و پسکوچههای آن دیدن کردم و عکسهای زیادی گرفتم. در این جا به شکل بسیار فشرده شمهیی از آن را به روی سیمین اوراق کاغذ میریزم تا روزی و روزگاری به عنوان برگهایی از تاریخ این کهن سرزمین هموطنان را به کار آید.
نگاهی به شهرکابل
کابل در گذر تاریخ: از مطالعۀ تاریخ برمیآید که شهرکابل بسی کهن و قدیمی است. از روزگاران پیش از اسلام و بعد از آن قصههای زیادی در دل دارد. باشندگان این دیار باستانی از فرهنگ و مدنیت زرتشتی، یونانی، کوشانی، بوداییهندی و خراسانی بهرهمند شدند. سلسلۀ کابلشاهان و یورش اعراب را امتحان کردند. از آیین اسلام و انوار کلام حق مستفید شدند. از فرهنگ و مدنیت بابریان (خاصه ظهیرالدین محمد بابر که در سنۀ ۱۵۰۱ میلادی کابل را تصرف کرد و ۲۱ سال در آبادی آن کوشید) بهرهها بردند و آن را بسی نکو با ارزشهای مدنیت تاریخی خود ممزوج ساختند. حالا کابل و کابلیان با کوله بار وزین فرهنگ و مدنیت ریشهدار خودی، با فرهنگ مختلط شرقی و غربی روبه رو شده اند و دوران بازسازی و احیای مجدد را از سر میگذرانند.
شهرقدیم و جدید کابل: تا پیش از فروپاشی حصار قدیم کابل و گسترش نواحی جدید، شهر کابل به همان شهر کهنه محدود بود. این شهر قدیم در آغوش سلسله کوههای شیردروازه و آسمایی در دولب رودبار کابل مثلثی را تشکیل میداد که رأس آن در تنگی نوآباد کنونی به جانب غرب (یعنی محل به هم نزدیک شدن دوسلسله کوه مزبور) قرار داشت. به دور این شهر کهن دیوار ستبری کشیده شده بود که به قلعۀ شاهی و دژ استوار نظامی بالاحصار پیوند میشد.
کابل جدید بسیار بزرگتر و گشاد تر از پیشین است؛ اما شهر به گونۀ غیرمنظم، غیرفنی و به دون نقشۀ شهرسازی بنا شده است. مردم به سبب بیتوجهیی دولتهای وقت و نبود پلان منظم شهری (خاصه در طول جنگها و بحرانهای پیاپی اخیر) به دلخواه خود دست به آبادی و ساختمان سازی زده اند. این جریان تاکنون به پایان نرسیده است.
در زمان کنونی شهر کهنه در جنوب افتاده است. نما و ریخت تاریخی آن در اثر غفلت دولتهای وقت و پلانهای ناشیانه تاحدود زیادی به هم ریخته است. از گذرهای شهر کهنه مناطق فرسوده، فقیرنشین و نیمه ویرانی به یادگار مانده که بقایای آن هم در حال ویرانی است. هیچ دلی برای حفظ و نگهداری میراثهای تاریخی نمیتپد.
نواحی عیان نشین و گران قیمت بیشتر در شمال شهر دامن گسترده اند، مانند: شهرنو، شیرپور، وزیراکبرخان، کارتۀ ولی، حالا خیرخانه، قلعۀ فتح الله، تایمنی و کلوله پشته هم گسترش یابیده و بیشتر نشیمنگاه طبقۀ متوسط میباشد. در غرب، جنوبغرب و شمالغرب نیز نواحی زیادی توسعه یافته است. نوآباد، ده مزنگ، کارتۀ ۳ و ۴، دشت برچی، کارتۀ سخی، جمال مینه، افشار، غرقه، پغمان، کارتۀ پروان در شمال غرب. همچنان مکرویانها، ده بوری و بی بی مهرو نیز جایگاه تمرکز نفوس میباشند.
نواحی کنونی شهر کابل گنجایش نفوس حال و آیندۀ را ندارند. در شمال کابل طرح شهرجدیدی برای ۳ ملیون نفر ریخته شده است. ساحۀ کلی این پروژۀ انکشافی مناطقی در شمال شرق میدان هوایی بینالمللی کابل، حاکمنشین(ولسوالی) دهسبز و قریههایی از حاکمنشینان(ولسوالیهای) شکردره، میربچه کوت، قره باغ، کلکان و باریک آب را دربر میگیرد. مساحت کلی شهرجدید کابل ۷۴۰ کیلومتر مربع (۳۷۰۰۰۰ جریب) و ساحۀ مساعد برای انکشاف شهری ۴۳۸ کیلومترمربع (۲۱۹۰۰۰۰ جریب) در نظر گرفته شده است. امید است این شهر جدید مسکن و ماوای خوبی برای نفوس رو به افزایش پایتخت باشد؛ اما با وجود ناامنی، فساد اداری و بیکفایتی دولت امید چندانی به آینده نیست و مردم بسی دلپریشانند.
همچنان حاکم نشینان(ولسوالیها، شهرستانها) پغمان در غرب کابل، چهارآسیاب در جنوب، ماسائی در جنوب شرق، بگرامی و سروبی در شرق، خاک جبار در جنوب شرق، ده سبز، شکردره، میربچه کوت، کلکان، قره باغ، استالیف و گلدره در شمال از مربوطات کابل میباشند.
ساختمان نگارستان