طالبان وروزهای دشوارهرات

تاریخ نشر جمعه  ۲۸ حمل ۱۳۹۹ – ۱۷  اپریل ۲۰۲۰ هالند

طالبان

وروزهای دشوارهرات

بخش دوم 

رسول پویان

آغاز حکومت طالبان در هرات

پس از ورود طالبان به شهر هرات نظم حکومت سابق به کلی بهم ریخته بود و در حدود ۱۱ الی ۱۲ هزار قوای مسلح قول اردو، قوای چهار زرهدار، لوای سرحدی، غند نظم جهادی، فرقه هفده، قوماندانی امنیه و ماموریت‏های نواحی شهری به سبب فرار سران نظامی و حکومتی هرات متلاشی شده بودند.

در گام نخست شورای علمای هرات (که در زمان اسمعیل خان از وفادارترین و نزدیک‏ترین کانون دینی به حکومت محلی این ولایت محسوب می‏شد و رئیس آن از مدافعان مجاهدین بود)، پیشتر از همه به استقبال طلبه‏ ها شتافت و مولوی خداداد به نمایندگی از شورا، وفاداری خود را به طالبان اعلان نمود.

پالسی حکومت طالبان با صدور اطلاعیه‏ های رادیویی به سمع مردم هرات رسانیده می‏شد. به تاریخ ۱۵ برج سنبله ۱۳۷۴ اطلاعیه ۶ ماده ای توسط شورای مشترک علمای هرات و طالبان از طریق رادیو هرات پخش شد که متن آن به شرح زیر است:

1. هیچ کس حق ندارد به طور انفرادی و هیئت به بهانه تهلاشی(بازرسی) داخل منزل مردم شود.
2. هیچ کس حق ندارد بدون اجازه ولایت موتر شخصی کسی را بگیرد و اگر گرفته باشد باید دوباره به مالکش بر گرداند.
3. مامورین و کارکنان دولتی مکلفیت دارند از اموال و دارائی اداره مربوطه خود توسط نوکریوال محافظت کنند.
4. امنیت شهر از طرف برادران طلبه کرام گرفته می‏شود و قابل تشویش و نگرانی نیست.
5. جزئی ترین مداخله به اموال شخصی و دولتی پیگرد شرعی دارد.
6. قیود شبگردی از ساعت ۹ بجه شب تا ساعت ۴ صبح بر قرار است.

اطلاعیه شورای عالی طلبه ‏ها:

تمام معلمین و متعلمین ذکور مکاتب از روز پنجشنبه ۱۶ برج سنبله ۱۳۷۴ برسر درس و تعلیم خود حاضر شوند.

چنان‏که از متن اعلامیه پیداست، طالبان به طور رسمی زنان و دختران را از حق تعلیم و تعلم در مکاتب محروم کردند. این اطلاعیه قلوب زنان و دختران هراتی را که به علم، معارف و تحصیل عشق می‏ورزیدند نه تنها شکست؛ بلکه تمام امیدهای آنان را به یأس مبدل کرد.

ابلاغیه شورای نظامی طلبه‏ ها:

تمام کارکنان نظامی و ملکی روز پنجشنبه ۱۶ برج سنبله بر سر وظایف خود حاضر شوند، در غیر آن مطابق قانون با آنها برخورد می‏شود.

اطلاعیه طلبه‏ های کرام و ریاست محاکم

1. تمام مأمورین قضائی شهر و ولسوالی‏ها برسر وظایف خود حاضر شوند.
2. عارضین محترم از تقدیم عرایض حقوقی خود الی ۱۵ روز خودداری کنند.
   

ساختار و طرز حکومت طالبان

طالبان در قدم اول ساختار فروپاشیده  نظامی حکومت مجاهدین را در هرات خراب و به جای آن دسته‏ های مسلح خود را که سرعت عمل خوبی داشتند جایگزین کردند و تمام مراکز عمده و حساس شهر را به قوای خود سپردند. بیشترینه صاحب منصبان و ماموران سابق بخش نظامی از وظیفه برکنار شدند.

طلبه‏ ها در بخش نظامی و امنیتی توجه اساسی خود را به میدانهای هوائی، فرقه و قول ‏اردو، لوای سرحدی، قوماندانی امنیه، ماموریت‏ها، ریاست استخبارات و امنیت ملی متمرکز ساختند؛ در بخش اقتصادی به گمرکات، شاهراه‏ ها و حمل و نقل، تجارت، مستوفیت و بلدیه، در بخش سیاسی و مردمی به مقام ولایت، حاکمان حکومتی‏ ها(ولسوالی‏ها)، اربابان قریه ‏ها و ملا امامان مساجد و در بخش دینی به اداره امر به معـروف و نهی از منکر، شورای علما و آخوندان مساجد معطوف کردند.

حکومت طالب بر مبنای زور تفنگ و شلاق، دره و خشونت، تعصب و عصبیت قومی و مذهبی استوار شد. از احساسات مذهبی و ارزش‏های عقیدتی جامعه برای حفظ قدرت و تأمین منافع سیاسی و اقتصادی خود استفاده می‏کردند. آنان با تأمین امنیت راه‏ها زمینه فعالیت را برای تاجران پاکستانی و تاجران دو تابعتی در همکاری با تجار قندهاری و هلمندی مساعد ساختند.

طالبان از حجم دستگاه اداری ملکی و نظامی کاستند و تمام چوکی‏ها و پست‏های مهم را در بین قوماندانهای دسته‏ های مسلح خود تقسیم کردند. تعداد زیادی از کارمندان فنی و مسلکی هراتی از کار بر طرف شدند و یا در اثر کمی معاش و فشارهای وارده مجبور به کناره‏ گیری گردیدند و در صفوف بی‏کاران و فقیران جامعه پیوستند. به این ترتیب سیستم اداری عقب مانده هرات که طی دهه ‏های متمادی شکل گرفته و در دوره درازدامن جنگ ضربات کاری خورده بود، در زمان طالبان متلاشی شد.

ادارات مهمی چون ریاست زراعت و مالداری، صنایع و معادن، پروژه ‏ها، بانک‏ها، معارف و دانشگاه (پوهنتون) سقوط کردند و به جای آن یک اداره بسیار ابتدایی که فقط به امور مشخص سیاسی، نظامی، امنیتی، جمع آوری مالیات و درآمدهای گمرکی خلاصه می‏شد، جایگزین گشت.

هدف اصلی حکومت محلی طالبان مطیع‏ سازی مردم، جمع آوری سلاح، قلع و قمع قوماندانهای جهادی و حکام محلی، حفظ امنیت راه‏ها و بنادر تجارتی جهت عبور و مرور اموال تجارتی و مواد مخدر، انتقال ذخایر سلاح و مهمات و امکانات اقتصادی و موجودی منقول هرات به قندهار و پاکستان تا اطلاع ثانوی ترسیم شده بود.

طالبان به امور فرهنگی، رفاه و آسایش مردم، رشد و انکشاف اقتصادی و اجتماعی هرات هیچ علاقه‏ای نداشتند و اداراتی که دراین راستا به وجود آمده بود برای طالبان جالب نبودند. آنان فقط به درآمدهای فوری و اهداف روزمره خود ‏می‏نگریستند و موضوع عمده همان امنیت راه‏ها، تداوم قـدرت و سرکوب و خفه کردن صدای مردم بود.

آنان برای مطیع ‏سازی مردم، گوشمالی قوماندان ها و جمع ‏آوری سلاح به سیاست خشونت، سرکوب روحیه مردم، لت و کوب، حبس و شکنجه ‏های غیربشری روی آوردند؛ چنانچه هزاران تن از مردم مظلوم هرات در زیر شلاق و چوب طالب هتک حرمت، ناقص‏ال عضو و معیوب شدند. در هرات کمتر کسی است که سوز شلاق طالب را نچشیده و توهین و تحقیر طالبان را تحمل نکرده باشد.

طلبه‏ ها از مذهب و شریعت به حیث ابزار سیاسی برای سرکوب مردم و حفظ قدرت و منافع خود استفاده می‏کردند و از انگیزه‏ های قومی برای فریب قوم پشتون و کشانیدن آنان به جنگ اقوام دیگر یعنی هموطنان و برادران شان، به شکل بسیار حیله‏ گرانه کار می‏گرفتند

تصویر واقعی طالبان در عمل

طالبان با خلق حوادث و پروپاگندهای مصنوعی مردم را مصروف و سرگرم می‏ساختند. در این عرصه از اداره امر به معروف و نهی از منکر و جاذبه ‏های مذهبی و شرعی با مهارت تمام استفاده می‏کردند. مردم را فرصت نمی‏دادند تا به موضوعات اساسی فقر و بیکاری، گرسنگی و بیماری، دزدی‏ های مسلحانه شبانه، چور و چپاول دارائی‏ ها و ذخایر هرات و در یک کلام به امور سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه فکر کنند و از آزادی‏ های اجتماعی و حقوق حقه اسلامی و انسانی خود سخن به میان آورند. در این‏جا به وقایع و حوادثی اشاره می‏شود که باچشم سرمشاهده شده و به عنوان مشتی از خروار چهره واقعی طالبان را درآئینه حقیقت منعکس خواهد کرد.

ستیز با احساسات جوانان

ساعت ۱۱.۵ بجه روز دوشنبه ۲۷ سنبله ۱۳۷۴ بود. تویوتاهای طالبان با بیرق‏های سفید و گلوله ‏های راکت این دو سنبل متناقض جنگ و صلح در سرک‏های تنگ و کوتاه هرات به شتاب حرکت می‏کردند.

در این وقت موتر امر به معروف و نهی از منکردر جلو شهابی مارکت واقع در شهرنو توقف کرد. طلبه‏ های مسلح وارد مارکت شده و جوانان و نوجوانان را قطار کردند تا به نوبت موهای شان را قیچی کنند. یکی از جوانان هراتی به منظور دفاع از شخصیت انسانی خود نگذاشت بر موهای زیبایش قیچی اندازند؛ اما مقاومتش به زودی در زیر مشت و لگد و شلاق درهم شکست؛ کاکل‏ های قشنگش را نه  با قیچی، بلکه با سرنیزه تفنگ بریدند.

دوکانداران از این بی‏رحمی طلبه‏ ها به خشم آمده و به طور دسته‏ جمعی به سوی ولایت روان شدند تا به والی شهر شکایت کنند. هنوز مسافتی نپیموده بودند که افراد مسلح جلو شان را گرفتند. این خبر در شهر هرات پیچید و طالبان برای فرونشانی خشم مردم ازطریق رادیو لت و کوب جوان هراتی را اشتباه دانستند؛ لیکن به مرور زمان دامنه فعالیت‏های پولیس مذهبی چنان زیاد شد که نه تنها جوانان و نوجوانان، بلکه مردم هرات در مجموع هر روز به بهانه‏ های مختلف آزار و اذیت می‏شدند. این جریان به عمده ترین مشغولیت و گرفتاری روزمره اهالی شهر تبدیل شده بود.

تشهیر عجیب

ساعت ۵ بجه بعد از چاشت روز چهارشنبه ۱۹ برج میزان ۱۳۷۴ نمایش خنده‏ آوری توسط طالبان به نمایش درآمد. مرد بی‏چاره ‏ای را در حالی‏که رویش را سیاه کرده و کلاه سرخ بزرگی بر سرش نهاده بودند در پشت موتر تویوتا در بازارهای شهر می‏گشتاندند. عرق شرم و خجالت از روی و گردن آن مرد نگون‏بخت شارگرفته بود.

مردم در دو طرف پیاده ‏روها و بر در دوکان‏های خود باحیرت این منظره دلگداز را تماشا می‏کردند. تعدادی از اطفال و نوجوانان بی‏کار غیوزنان به دنبال موتر می‏دویدند. پولیس مذهبی طالبان با بلندگو جار می‏زد. ای مردم ! به دانید که حال و عاقبت آدمهای مجرم و نافرمان از این بدتر است. به کوشید تا مردم آرام و سر به راهی باشید.

افراد استخباراتی طالبان درلباس پولیس مذهبی به مردم حلیم، با آبرو و شرف هراتی نشان می‏دادند که پامال سازی آبرو و شرف در جلو سر و سیال و قوم و خویشان تان به بهانه‏ های مختلف بسی آسان و ساده است و این یکی از نمونه های آن می‏باشد.

نبرد اسلام قلعه

پس از شکست حکومت محلی قوماندانان و افتادن هرات به دست طالبان هیچ حرکت مسلحانه و مخالفت متبارزی علیه حاکمان جدید صورت نگرفت. بعد از گذشت مدتی به تاریخ شب شنبه ۲۲ میزان ۱۳۷۴ درحدود ۲۵۰ تن از نیروهای حزب جمعیت اسلامی و حزب وحدت اسلامی مقیم ایران به گمرک اسلام قلعه حمله کردند.

درگام نخست مناطق گمرک، تهانه جدید، کمیساری و بازار اسلام قلعه را تصرف کردند. به تعداد ۲۵ نفر از طالبان را دستگیر و به ایران فرستادند. سپس با موترهای سرعت مند آهنگ شهر هرات کردند. هنوز در بین راه بودند که با هجوم سریع نیروهای طلبه ‏ها رو به رو شده و به شتاب عقب نشینی کردند.

به قول شواهد عینی در مسیر بازار اسلام قلعه الی نقطه صفرسرحدی در حدود هجده نعش بی‏جان به روی زمین بوده است و تعدادی از مهاجران نیز در مسجد اسلام قلعه توسط طالبان به هلاکت رسیدند. به این ترتیب عمده ترین عملیات نظامی نیروهای مشترک جمعیت اسلامی و حزب وحدت اسلامی که از پشتبانی ایران هم برخوردار بود بدون نتیجه به شکست مواجه گردید.

ملا احسان والی هرات درمورد جنگ یاد شده در گفتگویی که از رادیو هرات پخش شد چنین گفت: ۴۵ اسیر، ۳۰ کشته، ۸ موتر و مقداری سلاح از مخالفین به دست طلبه‏ ها افتاده است. نفرات حزب وحدت و جمعیت اسلامی که توسط ایران مجهز شده بودند، دیروز از خاک ایران به اسلام قلعه حمله کرده و امروز توسط قوای مسلح طلبه‏ ها شکست خوردند و به ایران فرار کردند.

پس از این واقعه بعضی تحرکات مسلحانه در اطراف و قریه ‏های هرات توسط مخالفان طلبه‏ ها به راه افتاد؛ لیکن به سبب عدم استقبال اهالی از قوماندانهای سابق گسترش یافته نتوانست. بعد از ترور علاءالدین خان فرد شماره دوم جمعیت اسلامی در هرات به تاریخ ۱۶ سرطان ۱۳۷۵ مبارزات مسلحانه مخالفان طالبان در هرات ضربه شدیدی خورد و مورال مجاهدین جمعیت اسلامی پائین آمد.

ادامه دارد