۲۴ ساعت

10 آگوست
۲دیدگاه

هویت گمشده ما،ادامه فصل هشتم

تاریخ نشر  دوشنبه  ۲۰  اسد  ۱۳۹۹ –  دهم  آگست  ۲۰۲۰ هالند

هویت گمشده ما
شهر ها، قلعه ها و حصار های افغانستان (۴۹)
ادامه فصل هشتم

نوشتۀ : محترم استاد شاه محمود محمود

جغرافیایی تاریخی نیمروز یا سیستان
همانگونه هرودت یونانی مصر را هدیه نیل میدانند ، نیمروز یا سیستان هدیه هیرمند است. موجودیت این دریای بزرگ زمینه باروری و تشکل قومی و فراهم آوری کار و حرفه و تجارت و زیست مردمان مختلف را بار آورده است .قبل از همه نیمروز یا سیستان تداعی نامهای را میکند که تاریخ باستان و قرون وسطی این سرزمین در خویش نهفته نموده است .

در حدود العالم سیستان چنین آمده است: سیستان، ناحیتی است قصبه آن او را زرنگ خوانند.شهر با حصار است و پیرامون او خندقی است که ابش هم از وی براید و اندروی رود هاست و اندر خانهای وی اب روان است و شهر را پنج در است از اهن و ربض او باره دارد و او را سیزده در است و گرمسیر است و آنجا برف نبود.و ایشان زا آسیا هاست برباد ساخته. و از آنجا جامه های فرش افتد برکردار طبری، و زیلوی برکردار جهرمی. و خرمای خشک و انگرد[ صمغ].(۸)
یاقوت مى گوید که طول سیستان شصت و چهار درجه و ربع و عرض آن سی و دو درجه و یک ششم و از اقلیم سوم است . هزار ریزابه به این رود مى ریختند و هزار نهر از آن جدا مى گردند. این انهار باعث آبادانى دشت سیستان, افزایش جمعیت و بناى دیه هاى فراوان مى گردید. در اطراف زرنگ روستاهاى آباد و پرجمعیتى مانند کوین و زنبوک و فره و درهند و قرنین و کواربواز و کزه و سنج و باب الطعام و کروادکن و نه الطاق نقش موثرى در حیات و اقتصاد شهر داشتند. در این روستاها باغ هاى پهناورى وجود داشت که عمده محصولات آنها خرما و انار و انگور بود.علاوه بر باغدارى، صیفى کارى ( خربوزه، هندوانه ، گرمک و بادنجان ، و همچنان در کنار آن محصولات غذایی مانند جو و گندم و ارزن رواج داشت. از آثار مهم و قابل توجهى که مى توان در کنار این روستاها و حاشیه زرنگ نام برد آسیاب بادى و چرخ باد بود.(۹)
حمدالله مستوفی سیستانی را ولایتی مینویسد که طویل و عریض از اقلیم سوم است و اضافه میکند که جهان پهلوان گرشاسف ساخت و زرنگ نام کرد عرب آنرا زرنج خواندند و به راه ریگ روان نزدیک بحیره زره بندی عظیم بست تا شهر از اسیب ریگ روان ایمن شد. بعد از ان بهمن تجدید عمارتش کرد و سگان خواند عوام سگستان خواند و عرب او را معرب کرد سجستان خواندند به مرور زمان سیستان شد هوایش به گرمی مایل است ابش از سیاه رود شق، هیرمند است و در آن باغستان بسیار و میوه های خوب فراوان باشد. (۱۰) سیستان را شهر و روستا ها بی شمار است . به خصوص بخشی این ولایت در حیطه تصرف ایران موقعیت دارد. شاید نتوانیم همه شهر ها را به معرفی بگیریم اما برخی شهر ها را در سطور آینده به خوانش میگیریم .

زرنج مرکز نیمروز یا سیستان
ضبط نامهای مختلف در کتیبه داریوش: زرنگ، هر دوت: سنگن ساگارتی ، سترابن: درنگیانا، ایزیدر:درنگیانا ساکاستین، آمی بان : درنگیانا ، اوستا: های ترمنت.
از میان این همه نام به زرنگ یا زرنج می پردازیم که چگونه با سرنوشت و مردم نیمروز گره خورده است . از جغرافیه نویسان قدیم یونان، سترابون که در اوایل قرن اول میلادی زندگی میکرد و همچنان پلینی از اقوام باستان اریایی که در گهواره آرین ها یعنی وطن ما حیات داشتند. درانجی و زرانجی را نام برده اند . بطلیموس و آریان دو نفر مؤرخ و چغرافیه نویس دیگر هم از این اقوام ذکری دارند و مسکن انها را خاک سیستان تعین کرده اند. در پهلوی اسم زرنگ ( معرب زرنج) کلمه ای که امروز یادآور اسم قدیم است همانا زره نام دریاچه هامون است که هنوز جز دوم نام ابگیر معروف گود زره را تشکیل داده است . (۱۱)
در مورد ریشه کلمه زرنج علما عقیده دارند که اسم این شهر که نام ایالت سیستان نیز بوده اصل آن در اوستا زریا و زریه به معنی دریا و هامون میباشد. در پهلوی دریاب آمده که جز اول آن دریه پارسی باستان گرفتشه ده است.
در زند دریاچه را زرایو و زرانگه گویند و کلمه زرنکا که به قوم زرنگی ها اطلاق می شد نیز مآ خوذ از این کلمه زرانگه است . پس زریا و زرایو و زرانگه که در اوستا به معنی دریا است و دریه به همین معنی در فرس قدیم و دریاب در پهلوی و دریا به زبان دری همه یکی است و مراد از ان دریای زره میباشد. که نام شهر زرنگ همچنان از آن گرفته شده، و آهسته در مورد باشندگان حوالی دریاچه زره نیز به به کار رفته است (۱۲)
تاریخ سیستان در مورد این شهر افسانه تاریخی را عنوان نموده است: اما زرنگ بدان گفتند که بیشتر ابادانی و رود ها و کشت زار ها زال زر ساخت چنانکه زالق العتیق گویند اندر پیش زره و زالق الحدیث که معرب کردند آن زال کهن است و زال نو و او را مردمان سیستان ( زرورنگ) خواندندی زیرا که او راست به زر کشیده مانستی بسکو( بسکر، لشکر، عسکر، لشکرگاه هم می خواند) را که او ساخته بودند، زرنگ گفتند. این جا دو حرف کم کردند اندر گفتار و چون مروان مردکاری و بزرگان همه از بسکو خاستند همه سیستان را بدان نام کردند و زرنگ خواندند.(۱۳)
منهاج سراج در طبقات ناصری می نویسد که در عهد خلف بن احمد، دارالحکومه تغییر یافت. اما وى نامى از شهر جدید و محل آن نبرده است. منهاج سراج در قرن هفتم هـ ق پس از دیدار از شهر سیستان نگاشته است : در شهور سنه ثلاث عشر و ستمائه (۶۱۳ هـ ق) از شهر بست عزیمت سیستان کرد، چون بدان حضرت رسید ، موضعی است ، آن را گنبد بلوچ گویند ( راورتی : گنبد بلوت) از طرف شرق، رسول داران استقبال نمودند، و این داعی را به شهر آوردند و به موضعی که آنرا مدرسه سرحوض گویند بطرف جنوب شهر که آن را در طعام و بازار فرود گویند، منزل فرمودند. دیده می شود که نشانى هاى فوق در واقع همان نشانى هایى است که زرنگ قرن سوم هـ ق دارا بود.(۱۴)
قابل یاوری است که ، شهرتاریخی زرنگ یا زرنج در اوایل دور اسلام شهرت بسزائی داشت. از مضمون شعر پهلوان امیر کرور سوری پدید میاید که زرنج در قرن اول اسلام به همین نام معروف بود و از نگارش نیز آشکار میگردد که بعد سال ۳۰ هجری عبدالرحمن بن سمره به زرنج سجستان آمد و با مرزبان آنجا مصالحه کرد و بعد از شهادت حضرت عثمان (رض) که ( در آنوقت) امیر بن احمر در زرنج بود اهل آنجا شوریده و وی را به دار کردند، و بعد از آن در عصر حضرت علی (رض) دوباره مرزبان زرنج صلح نمود. و از اشارات بلاذری چنین برمیآید که در آن عصر ها نفوذ حکمرانی “رتبیل” های کابل و زابل تا زرنج و سیستان میرسید.محترم عالمی در مورد رتبیل اشاره میکند که : پادشاه کابل (رتبیل مهاراجا) بود و ” رتبیل” در زبان هندی به معنی ( گاو کراچی) ویا ( گادی که توسط گاو ها انتقال داده میشوند) چون شاه کابل ( گادی مفشن و مزیّن داشت مشهور به (رتبیل مهاراجا) بود (۱۵)
ابوالفدا در کتاب تقویم البلدان درباره زرنگ نوشته هند مند وهیرمند در موضعى در طول هشتاد و نه درجه و عرض سى و دو درجه به سیستان مى رسد و در آن جا به دریاچه زره مى ریزد. وقتى هندمند از بست خارج شد تا به سجستان برسد چند رود از آن منشعب شود. از آن جمله است رود طعام و باسیرود و سنارود. سنارود در یک فرسخى زرنج به قصبه سجستان مى گذرد.
ابوالفدا همچنان هنگامى که به توصیف زرنگ مى پردازد از کتاب ابن حوقل نقل قول مى کند و این زمانى است که زرنگ هنوز به دست تیمور از بین نرفته بود. امیر بورى نیز زمانى که در سال ۴۴۸ هـ ق به سیستان آمد به لب آب دیوانه رسید و سپس با سواران خود به باغ میمون رفت. سپاه مغول نیز در سال ۶۶۶ هـ ق پس از محاصره شهر پیمان صلحى با ملک نصیر الدین محمد بستند و سپس در دروازه طبق گران و خندق شهر جشنى آراستند. احیإ الملوک گزارش مى دهد که یک سال بعد (۶۶۷ هـ ق) ملک نصیر الدین محمد، طرح دارالملک انداخت و عمارات رفیع القدر بنا کرد و از مدارس و مساجد و بازار و حمام و دیگر بقاع خیر و ارگ را نیز بساخت. اما روشن نیست که آیا دارالملک شهر جدیدى است یا این که درخود پایتخت چنین تاسیساتى را بنا کردند.
مقدسى نیز در کتاب احسن التقاسیم فى معرفه الاقالیم نگاشته است: هیرمید (هیرمند) در یک مرحلگى زرنج شاخ شاخ شده (هر دو خوره را سیراب مى کند). نهر طعام به روستاها سرازیر شده، به نیشک مى رسد. سپس نهر باشترود از آن جدا شده (چند روستا را سیراب کرده، نهر دیگرى به نام سنارود از آن جدا مى شود، که بست و چند دیه دیگر را سیراب مى کند.
از خلال سطور پیداست که زرنگ را به معنی مملکت آبی و دریایی آورده اند زیرا این اسم به مناسبت دریاچه زره به این سرزمین داده شده است . (۱۶)
ادامه دارد

 

۲ پاسخ به “هویت گمشده ما،ادامه فصل هشتم”

  1. admin گفت:

    دوستان عزیز و خواننده گان محترم   !
    برادر دانشمند  ما  جناب استاد شاه محمود محمود باز هم مانند همیشه زحمت کشیده و ادامه  فصل هشتم هویت گمشده ما را در مورد نیمروز یا سیستان که حاوی معلومات جالب تاریخی ، خواندنی و دلچسپ  است برشته تحریر در آورده و اینک بنده آنرا تقدیم شما عزیزان خواننده مینمایم . امیدوارم که از مطا لعه آن مستفید گردیده و آنرا بدوستان تان ایمیل نمایید. موفقیت استاد گرامی را خواهانم . مهدی بشیر

    • برادر گرانقدر و دانشمند جناب محمد مهدی جان بشیر عزیز را یک دنیا سپاس و تهنیت و ارادت می فرستم . همیشه زحمات شما در انتشار مطالب بنده و دهها شاعر و نویسنده و پژوهشگر در سایت وزین ۲۴ ساعت قابل قدر و تحسین است دست پر مهر تان درد نکند. زنده باشید. من هم از دوستان و هموطنان خویش ارزومندم تا مطالب سایت ۲۴ ساعت را به دوستان شان توصیه کنند باورمندم که از آنهمه مطالب نکات بسیار زیاد معلوماتی و معنوی نصیب تان میشود .
      در پایان یکبار دیگر از جناب شما تشکر نموده و ارزومندم با لحظات خوش همراه باشید و دور از کرونا بمانید

دیدگاه بگذارید

لطفاً اطلاعات خود را در قسمت پایین پر کنید.
نام
پست الکترونیک
تارنما
دیدگاه شما