یادی از زنده یاد علامه استاد عبدالله سمندر غوریانی
تاریخ نشر: جمعه ۲۵ حوت (اسفند) ۱۴۰۲ خورشیدی – ۱۵ مارس ۲۰۲۴ میلادی – ملبورن – استرالیا
یادی از زنده یاد علامه استاد عبدالله سمندر غوریانی
قیوم بشیر هروی
۱۵ مارس ۲۰۲۴ میلادی
ملبورن – آسترالیا
اینک یادی می کنیم از فیلسوف برجسته ، دانشمند فرزانه ، شاعر خوش کلام ، محقق ژرف نگر ، مترجم توانا و پژوهشگر ورزیده زنده یاد علامه استاد عبدالله سمندر غوریانی.
زنده یاد استاد غوریانی در سال ۱۳۱۵ خورشیدی در قریه کبابیان مربوط ولسوالی انجیل ولایت هرات در یک خانوادهء نسبتآ متوسط دیده به جهان گشود. پدرش به شغل کشاورزی مشغول بود ، اما علوم متداول دینی را تا سطح منطق فرا گرفته و میدانست و کاکایش مرحوم منشی امیر محمد ، در زمان امارت امیر حبیب الله کلکانی رئیس تحریرات مرحوم عبدالرحیم خان والی هرات بود.
زنده یاد غوریانی تحصیلات ابتدائی را در مسجد قریه ِ زادگاه اش بصورت سنتی آغاز نمود و بعدا در مدرسهء فخر المدارس پای منارهای شهر هرات تا صنف ششم ادامه داد و و سپس به کابل رفت و تحصیلات متوسطه را در مکتب ابو حنیفه در پغمان به پیش برد و بعد از صنف ۱۲ در سال ۱۳۳۷ خورشیدی دانشکدهء شرعیات دانشگاه کابل راه یافت .
پس از پایان تحصیلات عالی در سال ۱۳۴۱ خورشیدی ، در ولسوالی گذره هرات بحیث مفتی تعیین و شروع به کار کرد. پس از مدتی روانه کابل شد و در وزارت عدلیه افغانستان شامل کار گردید.دیری نپایید که از سوی وزارت عدلیه برای یک دورهء کوتاه سه ماهه به عنوان کارآموزدر رشتهء اصلاحات محاکم و سیستم قضایی به مصر رفت و در دانشگاه الازهر آموزش دید.
زنده یاد غوریانی در زمان صدارت دکتور محمد یوسف در شعبه نشرات وزارت عدلیه کار نمود و مدتی هم در زمان وزارت مرحوم شمس الدین مجروح در دفتر قلم مخصوص آن وزارتخانه مقرر گردید. و در سال ۱۳۴۵ خورشیدی بعنوان قاضی در ستره محکمه شامل کار گردید و سال ۱۳۴۶ خورشیدی برای دومین بار روانه مصر شد و مشغول تحصیل دوره کارشناسی ارشد در دانشگاه الازهر گردید و پس از کودتای ۲۶ سرطان ۱۳۵۲ دوباره به افغانستان بازگشت.
زنده یاد استاد غوریانی ، این اندیشمند وارسته اینبار با کوله باری از تفکر و اندیشه به کشور برگشته بود و زمانی بود که از اندوخته هایش باید به نحو احسن استفاده صورت میگرفت. چنانچه بعنوان استاد فلسفه در دانشکدهء شرعیات کابل مقرر و با علاقمندی به تدریس پرداخت که تا کودتای ۷ ثور ۱۳۵۷ بدین شغل مقدس ادامه داد.
زنده یاد غوریانی از زمانی که پا به مسجد محل نهاد و خواندن ونوشتن فرا گرفت هیچ گاهی بدون مطالعه نبود، چنانچه خودش دراین مورد چنین میگوید:
تنها در وقت مرگ پدرم سه روز مطالعه نکردم ، دیگر هیچگاهی یادم نمی آید که روزی را بدون مطالعه سپری نموده باشم.
برخی از دانشمندان شهیر کشور در مورد زنده یاد سمندر غوریانی چنین گفته اند:
۱ – زنده یاد استاد واصف باختری :
” سمندر غوریانی علاوه بر این که برای نخستین بار مکتب فرانکفورت را به علاقمندان تفکر فلسفی در افغانستان معرفی کرد و اگزستانسیالیسم را با نگاه انتقادی به بحث گرفت، کارل پوپر را نیز برای بار اول، درافغانستان مطرح ساخت. استادغوریانی کار واقعا بزرگی انجام داد که در شناساندن و توضیح بخشی از باورها و اندیشه‌های فلسفی عده‌ای از اندیشه‌ورزان نامدار جهان اسلام هم پیشگام بود. در افغانستان من ندیده ام که قبل از استاد غوریانی کسی درباره متفکرانی چون ملا صدرا و ملا هادی سبزواری و عبدالرزاق لاهیجی، چیزی عرضه کرده باشد .”
۲ – زنده یاد استاد محمد اکرم عثمان :
“غوریانی دانشمندی فراخ‌اندیش و بی‌تعصب میباشد و بارها دیدگاههای متنوع و متکثری را تجربه کرده است .”
ودر جای دیگر میگوید:
” به جرئت می‌توان استاد را پاسدار دلیر آزاداندیشی نامید و او را اندیشمندی فساد ناپذیر به شمارآورد. اوهرگز مداحی زورمندان و کژاندیشان را نکرده است “
۳ – پروفیسور دکتور عنایت الله شهرانی:
” استاد سمندر غوریانی یک فیلسوف قرن بیست افغانستان به معنی واقعی کلمه است که دانش و عمق نظر و مطالعات گسترده او حدود و مرزی را نمی‌شناسد.”
این استاد گرانمایه و اندیشمند در سرودن شعر نیز ید طولایی داشت ، اما کمتر بدان دلچسبی نشان میداد. ولی با وصف اینکه اشعارش سلیس و روان بود ،از پختگی خاصی برخورد باد.
سروده های استاد غوریانی بصورت پراکنده در نشرات داخل و خارج از کشور به چاپ رسیده ، اما در مورد اینکه آیا مجموعه ای از سروده های آنمرحوم بصورت مستقل بچاپ رسیده یا خیر اطلاعی در دست نیست.
اما آثار فراوانی اززنده یاد غوریانی که بصورت نثرومی توان گفت مجموعه ی از مقالات علمی و پژوهشی آن مرحوم است طی سالها گذشته به زینت چاپ آراسته شده که می شود بعنوان آثار منحصر به فرد از آنها نام برد که توسط آن بزرگمرد نگارش یافته است.
برخی از این آثار به شرح ذیل میباشد:
- ترجمه تخلیصی ازعروه الوثقی سیدجمال الدین افغان
- رسالۀ ماتریالیسم دیالکتیک و ماده ومعنی
- رسالۀ دیالکتیک مجرد ومشخص. هردو رساله توسط اتحادیه نویسندگان افغانستان چاپ شده است.
- رساله فلسفی درباره دفاع از برکلیسم در فلسفه
- مقالات تحقیقی زیر عنوان تقدم شعور بر ماده که در۱۲شماره از مجله شرعیات دانشگاه کابل به نشر رسید.
- مقالاتی راجع به پروازهای کیهانی به اساس تیوری نسبیت انشتاین.
- مقالات تحقیقی زیرعنوان زادگاه هنر وزیبایی شناسی
- ترجمه مقالاتی ازتوفیق الحکیم دانشمندرمعروف مصر
- مقالات تحقیقی در بررسی فتاوی کمیته فقهی کنفرانس کشورهای اسلامی (این مقالات توسط دکتررازق سمندر برادراستاد، به انگلیسی ترجمه شده)
و علاوه بر آثار ذکر شده کتابی هم تحت عنوان ( مجموعه تأملات فلسفی علامه عبدالله سمندر غوریانی ) به کوشش پروفیسور سید حسن اخلاق توسط انتشارات امیری در کابل به چاپ رسیده است.
گفته شده زنده یاد استاد غوریانی پس از کودتای ۷ ثور و تحولات سیاسی درکشورکه روز بروز عرصهء کار را برای خود تنگ می دید احتمالا سال ۱۳۶۱ زادگاهش را ترک و به ایالات متحده امریکا پناهنده شد که تا پایان عمرش در آنجا سکونت داشت و سرانجام به روز سه شنبه ۳۰ قوس (آذر) ۱۴۰۰ خورشیدی به سن ۸۵ سالگی در آمریکا وفات نمود ، روحش شاد ، یادش گرامی و خاطراتش جاودانه باد.
اینهم نمونه ای از کلام آن استاد گرانمایه و فیلسوف فرزانه:
شوکتِ درویشی
عشق حق بهر عروس معرفت زیور مرا ست
در طریق عشق بازی لطف حق رهبر مراست
کام دل هرگز نیابم از لب لعل نگار
زانکه اندر گنج حسنش خوف از اژدر مراست
محرم رازم نمی باشد کسی اندر جهان
مشورت درهر غمی با شاهد و ساغر مراست
راز خود با کس نگویم جز به قلب خویشتن
بهر شرح غم نوشتن لوح دل دفتر مراست
من به دست آورده ام گنج قناعت را ولی
شوکت درویشی من تاج اندر سر مرا ست
در طریق کعبه وصلش روم پویان بسر
زیر سر خار مغیلان راحت بستر مراست
ای (سمندر) عاشقی با بت پرستان کم نشین
گر خلیل کار عشقم پیشه آذر مراست
مأخذ :
۱ – دانشنامه آریانا
۲ – بی بی سی فارسی
۳ – فیش برگ های پراکنده