دیدم آن چشمهء هستی که جهانش خوانند

    آنقدر آب کزان دست  توان  شست  نداشت
                                             « محمد طاهر وحید »

         یک پیشگویی عجیب

کمال الدین محمد بن موسی دمیری متوفی در قاهره بسال (۸۰۸) از ابوالفرج معافی بن زکریا حریری که یکی از افاضل دانشمندان قرن چهارم بوده و در نهروان بروز دوشنبه ۱۸ ذیحجه ۳۹۰ در گذ شته است نقل کرده که :

 من دوستی داشتم بنام قاضی ابوالحسن که مرد فاضل بود و من بسیاری از اوقات خود را با وی مگذرانیدم و از صحبتش محظوظ میشدم و او نیز بصحبت من رغبتی داشت .

    آهنین دل بین که سنگ خاره از وی وام خواهد

   سخت تر زان دل  من  کز چنین  دل  کام  خواهد
                                                                                        «؟»

                 داد ستانی

هارون الرشید (۱۷۰-  ۱۹۳ ) وقتی برقه رفته بود . نایب الحکومة رقه عیسی بن جعفر هاشمی ملقب بامیرالامرا بود و عبدالله طیان قاضی رقه مردی بود بصفت علم ، فضیلت و عدالت موصوف و مشهور شخصی بمحکمه رفته عارض شد که پنجصد هزار درهم نزد عیسی بن جعفر دارم و او از پرداخت حق من خودداری می کند، قاضی مسلمانان دادستانی کند.

    درین عهد از وفا بودی نمانده است

                     بعالم آشنا روئی نمانده است

                                                                              « خاقانی»

           سزای بی حرمتی

 قطب الدین فیماز که امیرالامراء در بار المستضبئی بنورالله ( ابو محمد حسن بن المستنجد بالله عباسی ( ۵۶۶ - ۵۷۵) بود اقتدار بسیار بهم رسانیده بود و در نتیجه غرور بروی مستولی کشته و پای از حدود ادب فراتر میگذاشت و خلیفه را میرنجانید.

وقتی در صدد گرفتار کردن ظهیر الدین عطار که یکی از خواص خلیفه بود برآمد و ظهیر الدین بدارالخلافه پناه برد و قطب الدین با اتباع خود بطرف دارالخلافه رفت و خواست که ظهیر الدین را بزور از دارالخلافه بیرون بیاورد،در نتیجه جمع بسیاری از مردم برای تماشا در آنجا اجتماع کردند. خلیفه که این بی احترامی را مشاهده نمود امرکرد تا دروازه های دارالخلافه را ببندند وخود بر بام رفته خویشتن را بمردم نشان داد و گفت :

    ناب است هر آن چیز که آلوده نباشد

             زانروی تو را  گویم  که آزادهء نابی

              جوانمرد گمنام

ابراهیم بن مهدی عباسی عم مأمون که در غیاب وی در بغداد بریاست یکعده از بزرگان بنی عباس سر از بیعت مأمون پیچیده و خود را خلیفه نامیده بود و بعد از آنکه مأمون ( در ۱۵ صفر۲۰۴) از طوس ببغداد رفت ، باتفاق فضل بن ربیع و سایر همکاران خود گریخت و مخفی شد تا اینکه بالاخره بدست عسان مأمون گرفتار شد و مورد عفو خلیفه واقع گردید، از خاطرات زمان اختفای خود چنین نقل کرده است :

یکروز از موضعی که در آن مخفی بودم و احتمال میرفت که بر من در آنجا دست یابند بجای دیگری میرفتم که پنهان شوم . مسافتی طی نمودم ناگهان از عقب سر صدای سم اسپانی را شنیدم که بتاخت می آمدند، با خود گفتم که اکنون گرفتار خواهی شد ازین رو بکوچه ای که در آن نزدیکی بود پناه بردم، اتفاقآ آن کوچه بن بست بود و راه خروج نداشت در آخر آن کوچه مردی سیاه چرده را دیدم که بر در سرائی ایستاده باو گفتم :

       چون  نتوانم  که  نفس  را رام کنم

               خود را چه بهرزه شهرهء عام کنم

    زایل   نشود   تیرگی    خاطر   من

               گر چشمهء خورفی المثل آشام کنم

                                                        « امیر خسرو دهلوی»

              گدایی اجباری

     یزید بن عبدالملک خلیفهء اموی( ۱۰۱-۱۰۵) عبدالرحمن بن ضحاک بن قیس را بحکومت حجاز و یثرب فرستاده بود.
عبدالرحمن در آنجا اموال بسیاری بدست آورد و بدون اینکه بشام بفرستد در آن تصرف میکرد.
 در همان اوقات بفکر خواستگاری از سیده فاطمه بنت امام حسین (رض) افتاد و در خواست ازدواج داد.
سیده جواب فرستاد که :
      من صاحب فرزندان هستم و اکنون هنگام شوهر کردن نیست و عبدالرحمن پیام داد :
 اگر به مناکحت من رضایت ندهی پسران تو را به تهمت آشامیدن خمر متهم میکنم و بر آنها حد جاری مینمایم.

   آنکه  بود  بر سخن  سوار  سوار اوست

       آن نه سوار است کو براسپ سوار است

                                                                  « ناصر خسرو»

                               جادوی سخن

سید شرف الدین رضا سبزواری از سادات عریضی و در شاعری دارای طبعی روان بود و در زمان میرزا شاهرخ گورگانی (۸۰۷- ۸۵۰) پیشوائی و کلانتری مردم سبزوار باو تعلق داشت.

 در آن اوقات مردی بنام میرویس صدر در هرات زنده گی میکرد وی هفتاد سال داشت وعادت او آن بود که هنوز آفتاب در برج حوت می بود و او کلاهی از نمد سفید که آنرا کلاه نوروزی مینامیدند بر سر مینهاد و آن کلاه در آن فصل با سن و سالی که او داشت یک چیز بیمزه و خنکی بنظر می آمد بطوریکه کلاه نوروزی او در شهر هرات ضرب المثل برودت وخنکی شده بود.

   درین  کار گه  مرد هشیار جوی

                  نه دنگ و دژ آگاه و بسیارگوی

                                         « خسروانی»

            آیین جهانداری 

در سال ۴۵۱ هجری سلطان ابراهیم غزنوی به پادشاهی نشست و در صدد برآمد تا خرابیهایی را که در عصر اسلاف وی در ارکان مملکت راه یافته بود ترمیم نماید و دست نااهلان و بی استعدادان را از کار دولت کوتاه نماید. ازین رو ابوالقاسم حصیری ( ابراهیم بن عبداله متوفی در حدود ۴۵۲ هجری) را که در گذشته یکی از خواص سلطان یمین الدوله محمود غزنوی بود و تجارب کافی داشت خواست واز او پرسید:

   چونکه دیوار افگند سایه دراز

                  باز گردد سوی او آن سایه باز

                                        « مولینا جلال الدین بلخی »

               پند تاریخ

در سال (۷۱) مصعب ابن زبیر با یاران خود در کوفه بدست لشکریان عبدالملک بن مروان بقتل رسید و سر مصمعب را نزد عبدالملک که  بجای  مصعب در دارالامارة  کوفه  قار گرفته بود ، آوردند . ابن عمر الخمی ، در دارالامارة حاضر بود و همینکه سر مصعب را دید بلرزه در آمد.

  چون  نیست  ز هر چه  هست  جز  باد بدست

   چون هست به هرچه هست نقصان و شکست

   انگار   که  هست  هر چه  در  عالم   نیست

   پندار  که   نیست   هر  چه  در  عالم  هست

                                                                « خیام »

درعفو لذتی است که در انتقام نیست 

سلیمان وراق که یکی از ندیمان مأمون خلیفهء عباسی ( ۱۹۸- ۲۱۸ ) بود  حکایت کرده است که روزی نزد خلیفه نشسته بودم. کیفیت وخاصیت عنبر را از من پرسید ومن جواب دادم:

 قراریکه شنیده ام : عنبر گرم وخشک است واشهب آن مقوی قلب است واستعمال آن اگر از حد اعتدال تجاوز کند، سودا آورد و ضرر آن بکافور رفع گردد.