۲۴ ساعت

31 ژانویه
۴دیدگاه

ادامه فصل اول هویت گمشدهء ما

تاریخ  نشر سه شنبه ۱۲  دلو  ۱۳۹۵ –  ۳۱  جنوری ۲۰۱۷  –  هالند

ادامه فصل اول 

هویت گمشدهء ما

شهر ها و حصار های افغانستان

محترم شاه محمود محمود

۳ – ارگ :

ارگ قلعه ٔ کوچکی باشد که در میان قلعه ای بزرگ سازند.(۱) مجموعه ‏اى از ساختمان ها و تشکیلات و سازمان حکومتى شهر را در خود جاى ‏داده و مقر حاکم بوده است. ارگ در ارتباط فضایى با بازار و مسجد جامع قرار داشته است. این خصوصیات در آثار به جاى مانده بسیارى از قسمت هاى قدیمى شهرها قابل مشاهده است.

در سمرقند و بخارا ارگ شهر، خود بخشى از قلعه بوده و در مجاور مراکز اقتصادى و مذهبى قرار داشته است. اساسا پس از ظهور اسلام بقایاى نظام شهرى کهن دژى و شارستانى بتدریج از میان برداشته مى‏شود و شهر با مفهوم اسلامى آن که متعلق به تمام اقشاروطبقات اجتماعى است‏ ؛ شکل مى‏گیرد. ارکان عمده شهر شامل دارالخلافه، دارالحکومه یا دارالاماره به جاى کهن دژ ظاهر شده و سپس با ایجاد قصر امرا و پادشاهان مجموعه ‏اى به نام ارگ را پایه ‏ریزى مى‏کنند که در فاصله‏ اى با مسجد جامع و بازارسه رکن اساسى شهر را به وجود مى‏آورند و درمحدوده مرکزى شهر قرارمى‏گیرند.

در کابل بالاحصار با وجودیکه قدامت قبل از اسلام دارد ؛ در کنار بازار و معابد و مساجد قرار داشت . همچنان ارگ کابل میان بازار ارگ ( جاده نادر پشتون) و مسجد جامع پل خشتی قرار دارد . بنابران ارگ به عنوان عنصر سیاسى از سایر عناصر جدا شده و با ایجاد حصار و بارو در اطراف آن به صورت کانون اصلى شهر تجلى مى‏کند.

۴ – شارستان یا شهر درونی :

شارستان . [ رَ / رِ ] (اِ مرکب ) شهرستان . شهر. (برهان قاطع). شارسان . (فرهنگ جهانگیری ). مدینه . (مهذب الاسماء). شارستان خود شهر است که غالباً بر گرد قهندزی واقع میشده و سوری بر گرد اوست و آنچه بیرون از این سور باشد آن را ربض خوانند. ( تاریخ سیستان چ ملک الشعرای بهار حاشیه ٔ ص ۱۱) : فرمودش تا بر چهار صد شارستان بناء خانه ها سازند مرغلّه را و سلاح را. (ترجمه ٔ تاریخ طبری ). ایشان بدان شارستان اندر رفتند. (ترجمه ٔ تفسیر طبری ).(۲ )

برگرد دیوار های ارگ و یا بالاحصار قبل از اسلام که در دوره اسلامی به کهندژ شهرت دارد محلات خاص برای بود باش طبقات بالایی جامعه و وزرا و عاملان دولت و اقارب سلطان وجود داشت که به شارستان شهرت دارد .

از نظر شکل‏ یابى با دوره‏ هاى قبل از اسلام تفاوتى ندارد ولى از نظر محتوا کاملا متفاوت است. عناصر فرهنگى – مذهبى، بازار و محلات در این بخش قرار دارند. اصناف، پیشه‏ وران و اکثر طبقات و قشرهاى مختلف مردم در این بخش زندگى مى‏کنند .
این بخش همچنان با دیوار و حصار سنگی و یا گلی با چهار دروازه بزرگ و بخشی از بازار را در خود جا داده بود .

درتاریخ بخارا در مورد شارستان به وضوح آمده است که : و از آنجا روی به بلخ آوردند و عمرو لیث شارستان حصار بگرفت و خود پیش شارستان سپاه فرودآورد.و لشکر به رده گرد برگرد خندق بگرفت و چند روز بود تا سپاه درآمد ( ۳ ) . میان حصار و شارستان ، مسجد جامع بنا کردند اندرسال صد و پنجاه و چهار اندر مسجد جامع نماز آدینه گزاردند. در وی مسجد جامع است و شارستانی عظیم دارد و در ایام قدیم آنجا بازار بوده است به فصل تیرماه ده روز ( ۴ ) .

۵ – ربض یا شهر بیرونی :

مجموعه ای مرکب از محلات، خانه ها، بازار ها، باغات و مراتع مردمی که در طبقات بالایی ؛ که در خارج از شارستان ؛ به هنگام ورود اعراب مسلمان نقشی اساسی داشتند، در بعد از اسلام به ربض (شهر بیرونی) مشهور شد .

ربض (اسم) [عربی، جمع: اَرباض] جایگاه گوسفندان؛ پناهگاه گله، محل سکنای قوم، دیوار دور شهر و خانه‌ های اطراف . ( ) فرهنگ عمید ؛ واژه ربض . همچنان در(منتهی الارب ) (آنندراج ) (از غیاث اللغات ) (از منتخب اللغات ) (از اقرب الموارد) (ناظم الاطباء). دیوار شهرپناه . (غیاث اللغات ). سور. (نصاب الصبیان ).باروی شهر. (مهذب الاسماء) (دهار) (از اقرب الموارد)( : مردمان شهر بخارا از احمدبن خالد که امیر بخارا بود… درخواست کردند که شهر ما را ربضی میباید تا شب دروازه ها بربندیم و از دزدان و راه زنان در امان باشیم . پس او فرمود تا ربضی بنا کردند بغایت نیکو و استوار، و برجهاساختند، و دروازه ها نهادند، و این به تاریخ دویست و سی و پنج بود که تمام شد و این ربض را به هروقت که لشکری قصد بخارا کردی عمارت تازه کردندی …. ( ۵)

همچنان به معنی ؛ گرداگرد قلعه . (غیاث اللغات ). حول و حوش شهر را گویند بنابراین ارباض بسیار است چونکه هر شهری حول و حوشی دارد و برخی با اضافه بکلمه دیگر حکم علم را پیدا کرده .(از معجم البلدان ). گرداگرد شهر. (مهذب الاسماء). آنچه در اطراف شهر هست از خانه ها و مسکن ها. (از اقرب الموارد). بگمان من گشادگی میان دو باره و سور است که بر گرد شهری کشیده باشند و در آن گشادگی گاه خانه ها و دکانها و غیره نیز باشند. و این از ترس غارتست و هنوز هم این عادت در مرگ هر شاهی جاری است که بجای ایمن تر نقل کنند. (۶ )

شهر های قدیم کلا” با شارستان و ربض همراه بوده اند از جمله : سیستان ، قصبه ٔ او را زرنگ خوانند و شهربا حصارست و پیرامون تو خندق است کی ابش هم از وی براید. و اندر وی رودهاست و اندرخانه های وی اب روان است وشهر او را پنج در است ازآهن. و ربض او باره دارد و او را سیزده در است و گرمسیر است . ( ۷) هری ، شهری بزرگ است و شهرستان وی سخت استوار است و او را قهنذر است و ربض است.(۸ ) و او را [ بلخ را] شهرستانی است با باره ٔ محکم و اندر ربض او بازارهای بسیار است . ( ۹) سمرقند شهری بزرگ است و آبادان است … و او را شهرستان است و قهنذر است و ربض است . و از بالای بام بازار شانف یک جوی آب روان است از ارزیر، و آب از کوه بیاورده . (۱۰ ) .

ادامه دارد ….

زیر نویسها :
۱ – برهان قاطع ؛ واژه ارگ .
۲ – پارسی ویکی ، واژه شارستان .
۳ – نرشخی – ابوبکر محمد بن جعفر ، تاریخ بخارای نرشخی ، ترجمه: ابونصر احمد بن محمد بن نصر القباوی ، تلخیص : محمد بن زفر بن عمر و تصحیح و تحشیه مدرس رضوی، مطبعه دولتی ، کابل ، ۱۳۶۲ هـ ش، ص ۱۲۲ .
۴ – نرشخی ، ایضا” تاریخ بخارا ، ص ۱۷.
۵ – نرشخی ، تیضا” تاریخ بخارا ص ۴۸ – ۴۹ .
۶ – یادداشت مرحوم دهخدادر لغت نامه در حاشیه واژه ربض .
۷ – مؤلف نامعلوم ،حدود العالم من المشرق و المغرب ؛ تالیف ۳۷۲ هـ ق؛ ترجمه : پوهاند میرحسین شاه ، تصحیح و حواشی ؛ داکتر مریم میراحمدی و دکتر غلامرضا ورهرام ، تهران، ۱۳۸۳ هـ ش، ص ۳۱۹.
۸ – حدود العالم … ، ایضا”، ص ۲۹۶ .
۹ – حدود العالم … ایضا” ، ص ۳۱۱ .
۱۰ – حدود العالم …. ایضا” ص ۳۳۱.

 

۴ پاسخ به “ادامه فصل اول هویت گمشدهء ما”

  1. admin گفت:

    سلام و درود به جناب محترم آقای شاه محمود محمود ، باید به عرض برسانم که ادامه فصل اول هویت گمشدهء را خط بردم و جالب بود . موفقیت بیشتر تانرا خواهانم . مهدی بشیر

  2. گرانقدر محمد مهدی بشیر هروی ممنون شما سایت وزین ۲۴ را را باید تشکر و تهنیت گفت که با دستان عالمانه و هنرمندانه تان مطالب بندی را دیزاین و انتشار میدهید موفقیت و بهروزی های مزید تان را ارزومندم

  3. عبدالله هروی گفت:

    جناب آقای محمد مهدی بشیر ، تشکر از شما که ادامه مطلب هویت گمشدهء ما نوشته محترم آقای شاه محمود محمود را نشر نموده اید ، خیلی عالی بود .از زحمات آقای شاه محمود محمود جهانی سپاس . موفقیت هردوی تانرا خواهانم .

    • گرانقدر عبدالله جان هروی تشکر از حسن نظر و نوازش دوستانه تان . جا دارد از برادر محترم محمد مهدی بشیر تشکر نمود تا زمینه انتشار این مبحث را در صفحه وزین ۲۴ ساعت مساعد نمودند و یقین دارم که هموطنان ما از این دریچه بیشتر مطالب و اشعار را به خوانش میگیرند موفقیت شان را ارزومندم و امیدوارم تا عمر وفا نموده و این هویت گمشده ما را به اتمام برسانم بهروزی های زندگی را همراه بمانید

دیدگاه بگذارید

لطفاً اطلاعات خود را در قسمت پایین پر کنید.
نام
پست الکترونیک
تارنما
دیدگاه شما