۲۴ ساعت

تتبع ونگارش :

امین الدین «  سعـیـدی- سعید افغانی »

مدیر مرکز مطالعات ستراتــیــژیکی افغان ومسؤل مرکزفرهنگی دحق لاره- جرمنی

گدا را  در لسان «عربی شحاذ ، متسول » گفته و در زبان  انګلیسی آنرا (beggar, fakir, mendicant, needy, pauper ) میګویند. این نام به شخص فقیر، بینوا وناداریاطلاق  میشودکه  از خود معاش  و عاید دیگری ندارد و معیشت خود را به صورت دوامدارو یا بالمقطع به حساب رایگان از دیگران با خواست و تضرع کسب میکند.
گدایی صفت است که  آنرا در عربی  مسئلت ګویند  که بمعنی (سوال‌کردن و خواستن) است که این اصطلاح یک مفهوم منفی دارد.

همچنان گدا به کسی گفته می شود که : از دیگران چیزی مانند پول نان ویا هم لباس میطلبد که این خواست یا به اثر ضرورت و حالت  غیر استثنایی خارج از توان سوال ګر و یا هم  مانند عادت و کسب آسان مال و فریب بکار برده میشود. 

در عصر امروز میتوان «گدایان »  را به  ګدا های مسلکی و ګدا های مجبور و به ګدا های سازمان یافته و انفرادی  تقسیم کرد.
چنانچه در بالا به نحوی افاده کردیم که حتمی نیست که ګدا نادار باشد. هستند ګدا های که عادت کرده اند ویا  ګدا های که معیشت دیګر هم دارند  اما باز هم ګدایی میکنند.
در برخی از ادیان غیر ابراهیمی از جمله ګروه از رهبران دینی بودایی ګدایی را نوع از عبادت تلقی  نموده  و ظرف  ۲۴ ساعت مانند یک عبادت به ګدایی در محل عام میپردازند.
« ګدایی »  در اصطلاح همان طلب ‌نمودن، آروزکردن و خواستن  و یا هم مسئلت  چیزی  از کسی  و طلب‌کردن چیزی بدون عوض. گدای در فهم شریعت، در صورت عدم احتیاج شدیدآ حرام میباشد.
در حدیثی آمده است:«  عَنْ حَمْزَهَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لَا تَزَالُ الْمَسْأَلَهُ بِأَحَدِکُمْ حَتَّى یَلْقَى اللَّهَ وَلَیْسَ فِی وَجْهِهِ مُزْعَهُ لَحْمٍ »از حمزه بن عبدالله از پدرش روایت است که پیغمبرصلی الله علیه وسلم فرمودند: یکی از شما همواره به سؤالگری ادامه میدهد، تا آنکه با الله در حالتی روبرو میشود که در چهره اش یک قطعه گوشت هم وجود ندارد . (به روایت صحیح مسلم) مطلب حدیث اینست که چنین شخص روز قیامت به حالت بسیار زبون و ذلت آمیز نزد الله می آید که هیچگونه قدر و قیمتی ندارد.
مسلم است که گدایی به شکل حرفوی منافی عزت و کرامت انسانی بوده از‌ بین برنده مروت و شهامت انسان  ګردیده میتواند.

برخی از علماء بدین عقیده اند که گدایی حتی، روحیه جهاد و اجتهاد را از‌ بین میبرد، وانسان را از سعیوکوشش در طلب رزق از طریق حلال بازمی‌دارد و او را به خوردن مال حرام عادت می‌دهد.

دین مقدس اسلام براساس عزت و کرامت و عمل نیک و مروت و خوردن آنچه حلال بوده استوار است. مسلمان باید برای کسب رزق حلال سعی نماید، از حق مشروع خود در دنیا استفاده کند، کاری که انجام می‌دهد بخوبی و اخلاق به پیش ببرد برای خود و دیگران سبب منفعت، گردد با برادر مسلمان  خود، مردم و جامعهء که در آن حیات بسر می‌برد، متعاون و همکار باشد.

در حدیثی که از حضرت عبیدالله بن عدی بن خیار (رض) روایت گردیده، آمده است:«أخبرنی رجلان أنهما أتیا النبی صلى الله علیه وسلم فی حجه الوداع وهو یقسم الصدقه فسألاه منها فرفع فینا البصر وخفضه فرآنا جلدین فقال إن شئتما أعطیتکما ولا حظ فیها لغنی ولا لقوی مکتسب». (فقه سنه سید  سابق صفحه ۳۳۹جلد۱) دو شخص بمن خبر دادند که آنها نزد رسول الله صلی علیه وسلم  در حجه الوداع آمدند، در حال که رسول الله صلی الله علیه وسلم ، مال صدقه را توزیع می‌کرد، آنها  از پیامبراسلام  از مال صدقه سوال کردند، پیامبراسلام  بدقت از پایان تا بالا ایشان را نگریست و فرمود: اگر می‌خواهید به شما می‌دهم؛ ولی در مال صدقه (زکات) حصه‌ئی برای شخص ثروت‌مند و توانمندکار وجود ندارد.  همچنان از حضرت ثوبان(رض)  روایت است که پیامبرصلی الله علیه وسلم  فرمود:«من کفل لی أن لا یسأل الناس شیأ اتکفل له الجنه». (الخطیب، شیخ ولی الدین ابو عبدالله محمد بن عبدالله  مشکات المصابیحصفحه ۱۶۳) کسی که به من تضمین بدهد تا از مردم چیزی نخواهد (سوال و گدایی نکند) من به وی بهشت را ضمانت می‌کنم.

و در حدیث مفصل ابی عبدالرحمن عوف بن مالک اشجعی  (رض) آمده است که پیامبر بزرګوار اسلام محمد مصطفی صلی الله علیه وسلم  وقتیکه از صحابه کرام  بیعت می‌گرفت در جمله چیزی که ایشان بیعت می‌کردند این هم بودکه «ولا تسألو الناس شیاً» (نووی، یحی بن شرف ریاض الصالحین  صفحه ۲۵۴) این که از مردم چیزی نخواهید (سوال و گدایی نکنید) بود. حضرت عبدالله ابن مسعود از پیامبرصلی الله علیه وسلم ،روایت می‌کند که فرموده است:«من أصابته فاقه فأنزلها بالناس لم تسد فاقته» (مشکات المصابیح صفحه   ۱۶۳) آن که دچار تنگدستی شود و آن را به مردم پیش کند (سوال و گدایی کردن) حاجتش هرگز رفع نخواهد شد.

از مجموع روایات و احادیث نبوی که در فوق تذکر یافت ، با تمام وضاحت در یافتیم که  گدایی و سوال کردن بدون حاجت و ضرورت شدید حرام  بوده و شخصیت مسلمان را سزاوار نیست که به آن دست بزند.

آنچه در مستندات شرعی گذشته از حرمت مطلق گدایی و سوالگری تذکر رفت، اصل است به این معنی که گدایی خواری ذلت، حقارت و تنبلی را به میان می‌آورد و روحیه، بذل مساعی و مجاهدت را از انسان می‌گیرد و این همه خصلت‌های‌اند که در شأن مسلمان نمی‌زیبد و بر مسلمان است که دست بالا داشته باشد و دیگران را یاری رساند.  اما چنانچه تذکرا داشتیم که سوال کردن  در حالات استثنایی و ضرورت شدید جهت بدست‌آوردن اهداف عالی و سد نیازمندی، در چند صورت به خصوص سوال و گدایی جایز است؛ در مورد حدیثی از پیامبرصلی الله علیه وسلم  را تذکر می‌دهیم؛ از حضرت ابوبشر قبیصه بن مخارق (رض)   روایت است که فرمود: ‌من باری را بر دوش داشتم و خدمت رسول الله آمدم، تا در مورد از ایشان چیزی بطلبم، آن حضرت صلی الله علیه وسلم  فرمود: ‌اینجا باش تا صدقه‌ای بما برسد و چیزی از آن برایت بدهم و سپس فرمود:«یا قبیصه! إن المسأله لا تحل إلا لأحد ثلاثه رجل تحمل حماله فحلت له المسأله حتى یصیبها ثم یمسک ورجل أصابته جائحه اجتاحت ماله فحلت له المسأله حتى یصیب قواما من عیش (أو قال سدادا من عیش) ورجل أصابته فاقه حتى یقوم ثلاثه من ذوی الحجا من قومه لقد أصابت فلانا فاقه فحلت له المسأله حتى یصیب قواما من عیش (أو قال سدادا من عیش) فما سواهن من المسأله یاقبیصه سحتا یأکلها صاحبها سحتا». (مشکات المصابیح صفحه  ۱۶۲) ای قبیصه هما ناسوال‌گری جواز ندارد، مگر برای یکی از بعضی.

اما گدای وسوال کردن در مسجد:

تعداد کثیری از فقهای اسلام در جنب اینکه گدای بدون ضرورت را  کسر شان شخص مسلمان دانسته با تمام قوت فرموده اند که :گدایی کردن  در داخل مسجد   مکروه می باشد. علماء نه تنها گدای را در مسجد مکروه می دانند ، بلکه  صدقه دادن به گدارا نیز مکروه می پندارند.طوریکه  در کتاب
« کشاف القناع »  آمده است : «گدا ی کردن در مسجد مکروه است، و همچنین صدقه دادن به گدا نیز مکروه است، زیرا (صدقه دادن به گدایی که طلب می کند) خود یاری رسانیدن به عملی مکروه است».

و حتی برخی از فقها، گدای در مسجد را در حکم حرام قرار داده اند ، ودادن صدقه برای گدا در داخل مسجد را مکروه می دانند  از جمله در کتاب :«رد المحتار علی الدر المختار» در فقه حنفی آمده: «و گدایی کردن در داخل مسجد حرام است و دادن صدقه به گدا نیز مطلقا مکروه است».
هکذا در کتاب « مواهب الجلیل» از ابن عبد الحکم نقل شده که او گفته: «هرکس در داخل مسجد گدایی کرد به او چیزی مده و حتی دیگران را نیز امر کن که وی را (از دادن صدقه) محروم کنند».

و حتی از شیخ أبی عبد الله محمد بن عمران نقل شده که او بسیار بر گدا(هایی که در مسجد گدایی می کردند) شدت می گرفت و حتی امر می کرد که آنها را از مسجد بیرون کنند و به زندان بیاندازند.

دانشمند شهیر  استاد سید سابق رحمه الله در کتاب « فقه النسه» خود آورده: «‏شیخ‌الاسلام ابن تیمیه ‌گفته است‌: اصولا گدائی در مسجد و غیر آن حرام است مگر ‏اینکه از روی ضرورت و ناچاری باشد، در اینصورت اگر از روی احتیاج و نیاز باشد و ‏در مسجد با گدائی‌ کردن خود کسی را نیازارد و مزاحم مردم نشود و در آنچه که ‏می‌گوید دروغ نگوید و آنچنان صدای خود را بلند و آشکار نکند که مردم را بیازارد و ‏مانع شنیدن خطبه خطیب و شنیدن علم طالبان دانش نشود، اشکال ندارد».‏
لذا از مجموعه اقوال فقهای اسلام چنین برمی آید که گدایی کردن در داخل مساجد کراهیت شدیدی دارد، و همچنین دادن صدقه به گداهایی که طلب صدقه می کنند نیز مکروه است.

ولی یک نکته  را نباید فرموش کرد:

 احکام فوق برای گدایی بود که خود داخل  مسجد شده و از نماگزاران  آنجا طلب صدقه می کند و از آنها می خواهد به او کمک و صدقه بدهند، اما اگر احیانا شخص نیازمند و محتاجی در داخل مسجد حضور داشت و او خود شخصا گدایی نکرد (یعنی از دیگران طلب صدقه نکند) در اینصورت جایز است که شخصی از باب صدقه به آن فرد نیازمند که گدایی نمی کند صدقه بدهد، و همچنین برای امام مسجد یا فرد دیگری جایز است که از دیگران تقاضا کند که هرکس بر حسب تواناییش به آن فرد نیازمند صدقه و کمکی کند، چنانچه در کتاب « کشاف القناع » آمده: «صدقه دادن به کسی که گدایی نمی کند (در داخل مسجد) مکروه نیست، و بر خطیب هم مکروه نیست که از دیگران بخواهد به او صدقه بدهند».
چنانچه ثابت شده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم دیگران را به دادن صدقه در ماجرای « مضریین»  تشویق کرده است که در صحیح مسلم روایت شده است.

بنابراین کسی که در داخل مسجد گدایی کند اگر نگوییم مرتکب حرام شده حداقل آن اینست که عملی مکروه را انجام داده است و مسلمانان باید وی را از این عمل مکروه آگاه کنند، و به او گوشزد نمایند که مسجد محل گدای کردن نیست، ولی نباید برای دفع این عمل مکروه از خشونت و نامهربانی استفاده کرد، بلکه شایسته است که گدا را دعوت به ادای نماز کرد و با آرامش به او گفته شود که پس از اتمام نماز و در بیرون از مسجد اگر کسی خواست به تو کمک خواهد نمود تا او نیز قانع شود.

گدایان مسلکی وعادتی قابل کمک  نیستند:

 در حدیثی متبرکه آمده است:  « عَنْ أَبِی هُرَیرَهَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ مَنْ سَأَلَ النَّاسَ أَمْوَالَهُمْ تَکَثُّرًا فَإِنَّمَا یسْأَلُ جَمْرًا فَلْیسْتَقِلَّ أَوْ لِیسْتَکْثِرْ» (از ابو هریره رضی الله عنه روایت است که او گفت: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: هر که به غرض آنکه بر مال خویش بیفزاید از مردم مالهایشان را سؤال کند، آتش پاره ای را سؤال میکند، پس از آن بکاهد، و یا برآن بیفزاید).

و چون محبت جمع سرمایه، در نهاد و فطرت انسان جای دارد، چنانچه الله تعالی در سورهء الفجر آیه /۲۰/ میفرماید: «و تحبون المال حبا جما» ترجمه: و اموال و دارائی را بسیار دوست میدارید). و در سورهء عادیات آیهء/۸/ می فرماید: «و إنه لحب الخیر لشدید» ( و علاقهء شدید به دارائی و اموال دارد ).
بنآ اگر  کسی علم داشته باشد که گدا  پول یا کمک دریافتی را در راه شر به مصرف میرساند ،حکم شرعی همین است که  نباید  به همچو اشخاص کمک ومساعدت وخیرات  تادیه گردد . زیر این امر مساعدت در امر شر بحساب می اید طوریکه قرآن عظیم الشان  ( در آیه ۲ سوره مائده  ) میفرماید : « لاَ تَعَاوَنُواْ عَلَی الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ»  یعنی: (هرگز) در راه گناه و تعدّی همکاری ننمایید!

ولی اگر غیر این باشد و یا اینکه نمی دانید برای چه چیزی می خواهند، باید در حد توان با ایشان  کمک صورت گیرد  زیرا الله تعالی می فرماید: « وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ»(سوره ضحی ۱۰) یعنی: و سؤال‏کننده (گدا) را از خود مران.

همچنین در حدیث صحیحی از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت گردیده است :

«عن أبی هریره عن النبی صلی الله علیه وسلم قال :قال رجل : لأتصدقن بصدقه ، فخرج بصدقته فوضعها فی ید سارق ، فأصبحوا یتحدثون تصدق علی سارق فقال : اللهم لک الحمد علی سارق ، لأتصدقن بصدقه ، فخرج بصدقته فوضعها فی ید زانیه فأصبحوا یتحدثون تصدق اللیله علی زانیه ، فقال : اللهم لک الحمد علی زانیه ، فقال : لأتصدقن بصدقه ، فخرج بصدقته فوضعها فی ید غنی ، فأصبحوا یتحدثون تصدق علی غنی ، فقال : اللهم لک الحمد علی سارق و علی زانیه وعلی غنی ، فأتی فقیل له : أَما صدقَتک علَی سارق: فَلَعله أَن یستَعف عن سرقَته، وأَما الزانیهُ: فَلَعلَها أَن تَستَعف عن زناها، وأَما الْغنی فَلَعلَه یعتبِر، فَینفق مما أَعطاه اللَّه». (بخاری: ۱۴۲۱) و مسلم

یعنی: ابوهریره رضی الله عنه نقل می کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «شخصی گفت:(امروز) صدقه ای خواهم داد. سپس، صدقه اش را برداشته و بیرون رفت و(بدون اینکه بداند) آنرا به دزدی داد. صبح روز بعد آمد، مردم گفتند: به دزدی صدقه داده شده است. مرد صدقه دهنده، شکر خدا را بجا آورد و( تصمیم گرفت که دوباره، صدقه دهد)و گفت صدقه ای (دیگر) خواهم داد. سپس، صدقه اش را برداشته و بیرون رفت و (بدون اینکه بداند) آنرا به فاحشه ای  داد. مردم گفتند: (امروز)به فاحشه ای صدقه داده شده است. مرد صدقه دهنده گفت: خدایا! تو را سپاس می گویم. صدقه ام بدست فاحشه ای افتاد. و (تصمیم گرفت بار دیگر، صدقه دهد) و گفت:صدقه ای (دیگر) خواهم داد.صدقه اش را برداشت و این بار، صدقه اش را (بدون اینکه بداند) به ثروتمندی داد. روز بعد، مردم گفتند: به ثروتمندی صدقه داده شده است. آن شخص، گفت: خداوندا! از اینکه به سارق و فاحشه و ثروتمند، صدقه داده ام، شکر تو را به جا می آورم. سرانجام، شخصی را (خواب دید) که نزد او آمد و گفت: (اما در مورد صدقه ای که به سارق دادی)امید است صدقه ات به دزد، باعث دست برداشتن او، از دزدی بشود.( و در مورد فاحشه): امید است صدقه ات به زن فاحشه نیز باعث پاکدامنی او گردد و اما در مورد صدقه ای که به ثروتمند داده ای، امید است (که صدقه ات) باعث عبرت او شود و در راه خدا، انفاق کند».

بنابراین مادامیکه شخص گدا مجهول باشد، دادن صدقه به وی مقبول است، حتی اگر بعدا معلوم شود که آن شخص مستحق صدقه نبوده است، زیرا ثواب صدقه دهنده ثابت است، مگر اینکه یقین حاصل کند که شخص سائل آن صدقه را در راه شر بکار میگیرد، در اینصورت نباید به او کمکی بکند؟
اما در مبحث اینکه کشور و حاکمیت به ګدایی میپردازد  و آن هم به صورت دوامدار و مزمن و پول ګدایی شده به نام ملت را  عمداً ویا به اثر بی کفایتی  حیف و میل کند  مبحث است جدی که با پیګرد الهی و ملت همراه خواهد بود واست. ان بطش ربک لشدید.
این مبحث نیز بحث است ضروری که ابعاد وسیع وعریض که در فرصت جداګانه نیز به آن خواهیم پرداخت.

  والله اعلم بالصواب