۲۴ ساعت

مطبوعات در شرایط حاکمیت حزب د.خ.ا

تاریخ نشر سه شنبه نهم سرطان ۱۳۹۴ – ۳۰ جون  ۲۰۱۵ هالند

بخش نخست

درتاریخ مطبوعات کشورما، مطبوعات درشرایط حاکمیت حزب دموکراتیک خلق افغانستان که در تداوم نشرات مربوط به احزاب و سازمانهایسیاسی ، آزادو خصوصیدرکشورنسج و در بستر وجوهات  فکری مختص به خود رنگ و رخ گرفته  است،فصلی است نه مجرد و نه انتزاعی.

      از آنرو ارزیابی و مورد بحث قراردادن دقیق آن،  مسأله ایست فراتر از حوصله این نګاشته،  ولی منکه از کارکردهایم در این دوره خاطرات و برداشتهایی دارم، امید که بیان آن، سایه روشنی برمحتوا و شکل مطبوعاتی باشد که حزب دموکراتیک خلق برآن حاکمیت داشت.

 بخش اول

جراید رهګشا

اکنون که با فراهم شدن زمینه، صدها نشریه دولتی، آزاد، شخصی و جراید مربوط به احزاب و سازمانهای سیاسی در افغانستان انتشار می یابند و از نظر اساسات ساختاری و خط نشراتی به دشواری میتوان مرزهای تفاوت را میان آنها دید، بیمورد نخواهد بود که بهنشریه های مربوط به سازمانهای سیاسی،آزادو خصوصی قبل از ۷ ثور ۱۳۵۷هـ ش.که به حق دررهیابی افکارترقیخواهانه در مطبوعات کشور، سهم غیرقابل انکارداشتندمختصر اشارتی داشته باشیم.

          جریده”شمسن النهار”درسال۱۲۹۰ه ش. مطابق۱۸۷۳م. در دوردوم سلطنت امیرشیرعلى خان انتشار یافت، بعد در سال ششم سلطنت امیرحبیب الله خان جریده به نام “سراج الاخبار”تأسیس شد.

      سراج الاخبار که در۱۱جدی۱۹۰۶م.  به نشرات آغازکرده بود، پس ازنشر شماره اول توقیف ګردید. ولی به اثرمساعی محمودطرزی سال۱۲۱۱م. به مدیریت مسؤول موصوف به نشرات آغازکرد. با نشرمجدد این جریده، چنانکه ظاهرطنین ازقول نویسنده وشاعرګران قدر لطیف ناظمی نوشته است : ٌ کانون فکری تازه یی به وجودآمد که هم ترقیخواهان رابهم وصل میکرد وهم زمینه مهمی بود برای غنای فرهنګ و ادبیات، سراج الاخبارازنظرسیاسی اخباری است که علیه استبداد داخلی آن دوران وعلیه استعمارخارجی، یعنی استعمارانګلیس، فراوان موضعګیری کرده و موضعګیری درست و حسابی هم کرده است. همچنین سراج الاخبار و محمودطرزی کوششها و تلاشهای ارزشمندی در زمینه فرهنګ و ادبیات معاصر انجام داده اند.ٌ ۲  

  هکذاعلامه سیدجمال الدین افغان‘ هنګام اقامت شان درفرانسه جریده “العروت الوالثقى” را تأسیس نمود. این جریده به طوراعم روی اهداف آتی مطالبی را به نشرمی سپرد: ارتقای آګاهی ملی و مطالبات آزادیخواهانه مردم، تقویت روحیه ضداستعماری،  افشای ماهیت سیاستهای دول استعمارګر و رژیمهای دست نشانده و ضرورت اتحاد مسلمانان.

         سال ۱۹۲۷م. جریده امان افغان تأسیس شد، به فرموده پوهاند سید سعدالدین هاشمی :ٌ با حصول استقلال کامل سیاسی که در نتیجه قیام مسلحانه ملی صورت ګرفته بود، دروازه های کشوربرروی افکار، اندیشه وفرهنګ جدید بازشد و مرحله دومٌ جوانان افغان ٌاین ایجادګران ارزشهای جدید و این درخشان ترین سیمای نوګرایی در تاریخ معاصرافغانستان از همین جا آغاز ګردید.

  آنان اخبار پیکارکر امان افغان را با اهداف و دید وسیعتر از جراید دهه اول و دوم، در محور موضوعات پاسداری از استقلال، طرد استعمار بریتانوی از سرزمین قبایل و مردم نیم قاره، سرزمینهای اسلامی و معرفی اصلاحات نوین تیپ بورژوامآبانه به نشر رسانیدند. ٌ۳

درهمین سال جریده انیس به صاحب امتیازى و مدیریت مسؤول محى الدین انیس بمثابه جریده ملى و آزاد به نشرات آغاز نمود. مطالب نشرشده درآن مورد علاقه قشر باسواد جامعه قرار میګرفت، دراین زمان جریده انیس با استفاده از ژانرهای مختلف ژورنالستیک توانسته است زمینه رابرای انکشاف بعدی مطبوعات کشور باز نماید.

 همچنان جراید”نسیم سحر”۱۹۲۷-۱۹۲۸وجریده”نوروز۱۹۲۸-۱۹۲۹م. نیزاززمره جرایدآزاد و خصوصى شمرده میشدند که در این سالها انتشار مییافتند.

    اما بطورمشخص بعد از جنگ دوم جهانى، تحت تأثیر مطالبات آزادیخواهانه مردمان کشورهاییکه میراث شوم جنګ بردوش شان سنګینى میکردورشدنهضتهاى ملى وآزادى بخش،نهادهاى دموکراتیک منجمله احزاب سیاسى درعده ازکشورهاعرض وجودکردند. طوریکه سال ۱۹۴۷م. درافغانستان نیزسازمانهای سیاسىبه میان آمدند. سازمانهای مذکور برای کسب هویت، تبلیغ مرامهای سیاسی درمیان مردم جرایدی را تأسیس نمودند.

         بطور مثال: سازمان سیاسی ویښ زلمیان سال ۱۹۴۷م. تأسیس وجریده ٌانگار را به صاحب امتیازی و مدیریت مسؤول فیض محمد انگار تأسیس نمود.درمقاله اساسی شماره اول جریده انګار، ایدیالهای ترقیخواهانه درآن بامشخص ساختن اهداف آتی متبارزګردیده بود: ((  ٌبیداری اقوام،ایجادرژیم مشروطه،ایجادحکومت ملی که درنزد شورای ملی مسؤلیت داشته باشدو سهمګیری تمام طبقات اجتماعی ٌ))۴

سازمان “وطن” سال۱۹۵۰م. تأسیس سال ۱۹۵۱م.اولین شماره جریده “وطن” را به صاحب امتیازی مؤرخ شهیر وطن میر غلام محمد غبار و مدیریت مسؤول محمد علی خروش به نشر سپرد.

ترویج اساسات دموکراسی درهمه ساحات زنده ګی اجتماعی درشرایط استقرار دولت مشروطه، ایجاداحزاب سیاسی، انتخاب آزاد شغل و محل سکونت، ازادی فردی وکاهش اقتدارسرمایه  بزرګ تجارتی، منحیث بخشی ازاهداف اساسی، سازمان مذکور رامیساخت که درارګان نشراتی آن (جریده ٌوطن )ٌانعکاس  وسیع داشت.

 در همین زمان نشریه دیگری به نام “ندای خلق” به مدیریت  مسوول ولی احمد عطایی به نشرات آغاز کردکه ارگان نشراتی سازمان سیاسی که به رهبری داکترعبدالرحمن محمودی  محسوب میشد. جریده ندای خلق مطابق مشی  سازمان مذکور، ایجادپارلمان، تنفیذ قانونهای دموکراتیک رامطالبه مینمود.

 وجوهات مشترک در اهداف نشراتی سه سازمان سیاسی فوق قرار آتی بودند:

(( – از بین بردن امتیازات اقتصادی اتحادیه های بزرگ انحصاری و تجارتی.

– دموکراتیزه ساختن حیات اجتماعی و تأمین آزادیها بر اساس قانون اساسی جدید.

– واگذاری امکانات مساعدتر برای خرده بورژوازی و بورژوازی متوسط.

– رسیده گی به وضع نابسامان دهقانان از طریق کوپراتیفهای دهقانی و تأسیس بانک انکشاف زراعتی و دادن قرضه برای آنها.

– محدود کردن ساحه زمینداری خصوصی ٌ)) ۵

  سال ۱۳۴۴ هـ ش. طبق قانون اعلام شده مطبوعات ،حق تأسیس جراید به افراد داده شد. بنأحزب دموکراتیک خلق افغانستان دراپریل(۱۹۶۶م.) اولین نشریه اش را  به صاحب امتیازی نور محمد تره کی و مدیریت مسؤول بارق شفیعی به نام “خلق” تأسیس نمود.

چنانکه در بخشی از مرامنامه یی آن که در شماره اول و دوم این نشریه انتشار یافته آمده است: ((علل کندی رشد قوای تولیدی و اوضاع رقتبار خلقهای افغانستان که در فقر، جهل و مرض دست و پا میزنند همانا تسلط اقتصادی و سیاسی طبقه فیودال، قشر تجار بزرگ محتکرو کمپرادور، بیروکراتهای فاسد و نماینده گیهای انحصارات امپریالیستی بین المللی است که منافع طبقاتی آنها با مصالح توده های خلق افغانستان در تضاد است. حل این تضاد اساسی است که در مرحله موجود محتوی عمده جنبش دموکراتیک عمومی و ملی افغانستان را تشکیل میدهد.” ۶

رقابت های درونی درحلقه رهبری ح د خ  ا،سال۱۹۶۷م .منجر به انشعاب گردید.درنتیجه به تاریخ ۲۳ حوت ۱۳۴۶ هـ ش. بخشی ازاعضای حزب به رهبرى ببرک کارمل جریده به نام “پرچم” را به صاحب امتیازی و مدیریت مسؤول سلیمان لایق منتشر ساختند.

طوریکهدر اولین شماره جریده مذکور آمده است: “دست اتحاد را رفقای همکار پرچم دموکراتیک خلق، بسوی شما دراز کرده اند بخاطر رنجهای بیکران خلقهای ستمدیده افغانستان، بخاطر ساختمان وطن پرافتخار  و نوین بخاطر جامعه آزاد از ظلم، ستمگری مادی و معنوی، آنرا بفشارید. ٌ۷

در اول جنوری سال۱۹۶۷م. جریان” دموکرات مترقی” به رهبری محمد هاشم میوندوال جریده “مساوات” را به صاحب امتیازی عبدالشکور رشاد و مدیریت مسؤول عبدالرحیم الهام منتشر ساخت. سازمان متذکره هدف خود را در این جریده چنین بیان داشت: ((ایجاد زمینه ها برای ریفورمهای اقتصادی با در نظر داشت سیستم رهبری اقتصادی، تغییر مثبت در ساحه امور اجتماعی، کلتوری… مبارزه بخاطر پرنسیپهای اسلام، مشروطیت و نشنلیزم، دموکراسی و سوسیالیزم.))۸

جریده “صدای عوام” به مارچ سال ۱۹۶۸م. به صاحب امتیازی داکتر عبدالکریم فرزان و مدیریت مسؤول محمدعارف حنفی نشرشد.در سر مقاله شماره اول آن آمده استL:(( صدای عوام از منافع طبقه زحمتکش دفاع خواهد کرد و برای پیدا کردن راه های رهایی از گرسنگی، بیعدالتی، تأمین زنده گی خوب اجتماعی مبارزه خواهدکردٌ۹))

در سال۱۹۶۸م. “جریده” شعله جاوید”به حیث ارگان نشراتی جریان دموکراتیک نوین به صاحب امتیازی و مدیریت مسؤول دکتور رحیم محمودی نشر شد. این نشریه از راه رشدغیر سرمایه داری انتقاد و تشکیل جبهه ملی نیروهای مترقی را در شرایط وجود اداره طبقه استثمارگر غیر ممکن میدانست. 

 سازمان  افغان ملت، سال ۱۹۶۶م.جریده “افغان ملت” را به صاحب امتیازی غلام محمد فرهاد و مدیریت مسؤول قدرت الله حداد تاسیس و در نشرات آن روی اساسات  فکری سوسیال دموکراسی تأکید مینمودند.

در سال ۱۹۶۹م. به ابتکار عده یی از طرفداران نهضت اسلامی، در رأس منهاج الدین ګهیځ جریده به نام “ګهیځ” به نشرات آغاز نمود که بیشتر مطالب آن عقاید چپی راانتقاد مینمود.

سازمانی  وحدت  سال ۱۹۶۶م. جریده وحدت را به مدیر مسؤول   مولوی خال محمد خسته  به نشرسپرد.

علاوه تأجرایدآزادوخصوصی آتی که به حق درنسج ګیری وانکشاف مطالبات آزادیخواهانه مردم ماسهم  شایسته داشتندذیلأیادآوری میګردند: پیام امروز، پیام وجدان، مردم، ټرجمان، صبا، کمک، کاروان، خیبر، هدف، جبهه ملی، سپیده، افغان ولس، افغان، ملت، روزګار، افکار نو، پیکار، شوخک و…

ادامه دارد