زن ! مراسم تعزیه داری و جـنازه
زن ! مراسم تعزیه داری و جـنازه
تتبع ونگارش :
الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی »
مدیر مرکز مطالعات ستراتــیــژیکی افغان
ومسؤل مرکزفرهنگی د حق لاره- جرمنی
تاریخ نشر یکشنبه ۲۱ جوزا ۱۳۹۱ – ۱۰ جون ۲۰۱۲
الحاج امـین الدین « سعیـدی- سـعـیـد افـغـانی »
جنازه کلمه عربی است که به کسر جیم به بمعنی مرده وبفتح جیم بمعنی تخت که مرده را بر وی برمیدارند یا عکس آن باشد یا بالکسر تخت با مرده وهر که اورا مشایعت کند .
نماز جنازه فرض کفائى است (بدین معنی که در مرحلـﮥ اول بر همه مسلمانان واجب است اما اگر شخص یا اشخاصی از مسلمانان آن را به جا آورند از گردن دیگران ساقط می ګردد.)
سنت است که ، هنگام خواندن نماز جنازه ، امام برای مرد در قسمت سر و برای زن در وسط جنازه ایستاده شود .
همچنان سنت است که امام در پیش روی مقتدی ها ایستاده شود ، ولی اگر محل جنازه ضیق باشد ، مقتدیان میتوانند در کنار امام هم ایستاده شوند .
هدف نمازه جنازه :
نمازه جنازه خاص بخاطر دعا برای میت بر پا میگردد ، در حدیثی از ابو هریره ( رض ) روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم میفرماید :« إذا صلیتم علی المیت فا خلصوا له الدعا ء » ( ابو داود ، کتاب الجنائز ، باب الدعا للمیت شماره : ۳۱۹۹) « زمانیکه بر میت نماز خواندید ( یعنی دعا کردید ) خالصانه برایش دعا کنید .»
قیام شروط نمـاز جنازه :
شروط نماز جنازه عبارت است از :
۱- مسلمان بودن مُرده .
۲- پاک بودن مُرده که قبل از دادن غسل نماز جنازه مُرده صحت ندارد.
( شهید البته از این حکم مثتنى است. ).
۳- پیش روى امام قرار داشتن مُرده . اگر مُرده پشت سر بود نماز جنازه آن در ست نیست.
۴- حاضر بودن مُرده است .
۵- قرار داشتن مُرده بر زمین اگرمُرده بالاى شانه هاى مردم ویا بالاى چیز دیگر بار بود نماز آن درست نیست واما شرط هائی که تعلق به نماز گزار دارد همان شرط هاى نماز است از قبیل نیت ، طهارت ستر عورت وغیره .
یادداشت شرعی :
همانطوریکه خدمت خوانندگان بعرض رسانیدم ، برای ادای نماز جنازه حاضر بودن میت لازم است، ولی اگر احیانآ ، مرده بدون نماز جنازه دفن شده باشد، در این صورت تا سپری شدن وقت محدودی بر روی قبرش نیز می توان نماز جنازه را ادا نمود.
تـرتـیـب نماز جنازه :
قبل از همه باید گفت که : نمازجنازه رکوع ، سجده و تشهد ندارد و تنها، چهار تکبیر با تکبیر تحرم و چند ذکر و دعاست.
امام در برابر سینه مرده ایستاده میشود وصفوف را برابر میکنند بهتر است صفها سه ، پنچ ویا هفت باشد یعنى تاق باشد اگر از هفت تجاوز کرد ضرورت به جفت ویا تاق بودن صف ها نیست .
امام به جهر ومقتدى ها به خفیه تکبیرتحریمه ( الله اکبر ) میگویند دستها را تا شانه ها ویا نرمى گوشها بلند میکنند ودست ها را طور ی که در نماز بسته میکردند آنرا بسته کنند وامام ومقتدى ها « سبحانک اللهم » را تا اخیر میخوانند بعدٱ امام به جهر ومقتدى ها به آهسته گى تکبیر میگویند در حالیکه دستهارا بلند نمیکنند درود شریف را میخوانند ، بعد از آن امام به جهر ومقتدى ها به آهسته گى تکبیرمیگویند که براى مرد بالغ وزن بالغ این دعا را میخوانند :
« اللهم اغفر لحینا ومیتنا وشاهد نا وغائبنا وصغیرنا وکبیر نا وذکرنا وانثانا اللهم من احیته منا فاحیه على الاسلام ومن توفیته منا فتوفه على الایمان » « بار خدایا زنده ومرده مارا وحاضر وغائب مارا وکوچک مارا ومرد وزن مار بیامرز با رخدایا هر که را زنده نموده اى از ما پس زنده نگهدار اورا بر اسلام وهر که را ازما فوت ساخته اى پس او را بر ایمان فوت کن.»
واگر مرده طفل صغیر باشد این دعا خواده میشود :
« اللهم اجعلهُ لنا فرطٱ واجعلهُ لنا اجرٱ وذخر ا واجعلهُ لنا شافعٱ ومُشفعٱ » ( بار خدا او را براى ما توشه آخرت بگردان توشه از پیش فرستاده شده واورا براى ما اجر وذخیره گردان ، اورا براى ما شفیع ومقبول الشفاعه بگردان . )
واگر مرده دختر صغیره باشد این دعا خوانده میشود :
« اللهم اجعلها لنا فرطٱ واجعلها لنا اجرٱ وذخرٱ واجعلها لنا شافعه ومشفعه » بعد از آن امام به جهر ومقتدیان به آهسته گى تکبیر میگویند ومرده را چهار نفرى توسط چار پائى بر میدارند ودر راه در حالی که سرش طرف پیش باشد کمى تیز تر طرف قبر میبرند لازم است مردم عقب جنازه بروند .
مرده را بدون ضرورت به حیوان بار کردن ویا اورا دو نفر برداشتن مکروه است وطریقه برداشتن طفل شیر خوار یا کمى بزرگتر از آن به این طور بوده که یک نفر ، آنرا بر میدارد که سرش بطرف دست راست بردارنده باشد.
تعزیه و همدردی:
تعزیه لغت عربی بوده و ازلحاظ لغوی به معنای اظهار همدردی ، سوگواری و تسلیت است . ویابه عباره دیگر تعزیت ، عزاداری کردن تسلیت دادن برای بازماندگان متوفا وگفتن تسلیت به ایشان .
تعزیت برای تسکین آلام و دردهای فرد مصیبت دیده و فرونشاندن ترس و هراس فرد و آرام ساختن اندوه و بی قرای وی می باشد.
پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: « من عَزَّى مصابًا فله مثل أجره » یعنی: «آنکه مصیبت دیده ای را تعزیت گوید پاداشی به اندازه ی او برای اوست.» ( ترمذی وابن ماجه).
اصطلاح تعزیه درافغانستان بنام « مراسم فاتحه خوانی ویا فاتحه» معروف میباشد که البته توام با گفتن فاتحه مردانه وزنانه تقسیم میشود»
همانظوریکه گفتیم تعزیت وتسلیت گفتن پس از کفن و دفن میت به همه ای اعضای خانواده میت خواه بزرگ باشد ویا کوچک عمل مستحب است؛ زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده‌اند:
« هر مسلمانی که به هنگام مصیبتی به برادر مسلمان خود تسلیت بگوید، روز قیامت خداوند لباس کرامت را بر تن او می‌پوشاند».( اخرجه ابن ماجه )
یادداشت ضروری :
لازم به یادآوری است که به روایت زاد المعاد ج ۱ ص ۵۰۸، ترتیب مراسم برای تعزیه و جمع شدن فامیل میت و سایر دوستان میت برای مراسم تعزیه ، تسلیت ویا به اصطلاح مراسم فاتحه ، و قرائت قرآن آنهم توسط چند نفر قاری ودر ظرف یک یا دو ساعت، بدعت بوده و هیچ اصلی دردین مقدس اسلام ندارد . » ( برای معلوماتی مزید مراجعه شود : زاد المعاد ج ۱ص ۵۰۸ ).
آداب تعزیت :
تعزیه و همدردی دارایی آداب خاصی خود بوده ، که بر هر مسلمان لازم آنرا رعایت بدارد :
مشارکت:
به محض اینکه فرد از مرگ کسی از نزدیکان، همسایگان یا دوستانش خویش اطلاع حاصل نماید ، بر او واجب است که به دیدار خانواده ودوستان واشنا یان متوفی برای تعزیت گفتن و شرکت نمودن در تشییع جنازه برود. تا مطابق عمل پیامبر صلى الله علیه و سلم عمل نماید که فرموده است:
(حق المسلم على المسلم خمس: رد السلام، وعیاده المریض، واتباع الجنائز، وإجابه الدعوه، وتشمیت العاطس) یعنی: «حق مسلمان بر مسلمان پنج چیز است: جواب سلام، عیادت مریض، رفتن بدنبال جنازه، قبول کردن دعوت، دعا برای عطسه زننده.» (متفق علیه )
تعزیت بعد سه روزه:
اگر شخص بنابر مصروفیت ها ویا سایر مشکلات ، نتواند در نخستین ساعات برای بازماندگان متوفی تسلیت عرض بدارد ، در صورت امکان میتوان در مدت سه روز این کار را انجام دهد ، و بهتر است شخصاً به نزد فرد ویا فامیل ، مصیبت دیده رفته وازنزدیک عرض تسلیت بدارد .
همچنان در صورت بعد مسافه ویا سایر مشکلات ، میتون تسلیت نامه توسط ، تیلفون ، ویا سایر وسایل ارتباطی صورت بپذیرد .
تهـــیه ی غــــذا:
مستحب است که نزدیکان و دوستان فرد برای خانواده ی متوفی غذا تهیه بدارد ، چرا که مشغول گشتن آنان به مصیبتی که دچار شده اند آن ها را از فراهم نمودن غذا برای مهمانان وکسانیکه در اشتراک فاتحه ومراسم تدفین آمده اند ، بازمی دارد.
در روایتی اسلامی آمده است زمانیکه : حضرت جعفر بن ابی طالب – رضی الله عنه- شهید شد و پیامبر صلى الله علیه و سلم از قضیه شهادت او اطلاع حاصل کرد ، به منزل جعفر تشریف بـُـرد و فرزندانش خردسالش را گرد آورد و آنان را بوسید.
اسماء همسر جعفر بن ابی طالب پرسید: یا رسول الله، آیا خبری از جعفر به شما رسیده است؟ فرمود: بلی . امروز کشته شد. اسماء شروع به گریستن نمود و پیامبر صلى الله علیه و سلم او را آرام ساخت و به منزل خویش بازگشت و فرمود:
« اصنعوا لأهل جعفر طعامًا، فإنه قد جاءهم ما یشغلهم » یعنی: «برای خانواده ی جعفر غذا بپزید، که برایشان حادثه ای پیش آمده که مشغولشان ساخته است.» ( ترمذی )
یادداشت:
اگر احیانآ انسان برای دیداری کوتاه و گفتن تعزیت به خانه فامیل مصیبت دیده برود ، مشکلی وممانعتی در دین اسلام وجود ندارد .
ولی کوشش بعمل ارد که از صحبت های بیهوده ، وبحث های بی مورد که از موضوع واداب محفل خارج باشد ،باید جدآ اجتناب صورت گیرد ، در همچو مجالس باید صحبت ها در باره صبر ، تسلیت، شکیبایی و مطالب مانند آن منحصر گردد.
الفاظی تسلیت وتعزیه:
الفاضی که باید به شخصی ویا فامیل شخص غم دیده و سوگوار گفته شود عبارت است از:
البقاء لله. یعنی: «تنها خداست که می ماند.»
ویا :«إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ اللَّهُمَّ أْجُرْنِى فِى مُصِیبَتِى وَأَخْلِفْ لِى خَیْرًا مِنْهَا». (ما از آنِ خدائیم و به سوی او بازمی گردیم. پروردگارا! در برابر این مصیبت، به من اجر بده و بهتر از آن را نصیبم فرما).
( مسلم)
ویا « إن للَّه مَا أَخَذ، ولهُ مَا أعْطَى ، وکُلُّ شَیْءٍ عِنْدَهُ بأجَلٍ مُسمَّى ، فلتصْبِر ولتحْتسبْ»
یعنی: «آنچه را خداوند گرفت از آن خودش بود و آنچه داده است مال خود اوست. مسلماً هر چیزی نزد او دارای تقدیری است، لذا باید صبر کرد و امید به ثواب داشت».( بخاری و مسلم ) یا این دعا را بخواند:
« أعظَمَ اللهُ أجرَک، و أحسنً عَزَاءَکَ و غَفًرَ لِمَیتِکَ.»
« خداوند اجرت را زیاد نماید و عزایت را نیکو بگرداند و مرده ات را مورد مغفرت قرار دهد».
ودر کشور ما معمول که برای شخصی ویا فامیلی که برایشان فاتحه داده میشود گفته شود :
پروردگارشما را دیگر از غم نگاه کند ، این غم ،غم اخیر شما باشد ، اولاد وفامیل شما را الله تعالی زنده داشته باشد ، متوفی را پروردگار غریق رحمت سازد ، قبرشان را الله روضه جنت ساخته ،جنت برین نصیب اش گردد ، ما خودرا در این غم شریک میدانم ، برای شما واعضای فامیل شما صبر جمیل تمنا دارم .
الفاظ جوابیه :
فرد مصیبت دیده باید درمقابل آمین گفته و به فرد تعزیه کننده می گوید: ( آجرک الله) یعنی: «الله برای این عملت پاداشت دهد.» از ابراز تسلیت شما سپاسگزار هستیم ، وخداند شما ر اهم از غم نگاه کند ، وغیره …
زن درمراسم تعزیه داری
تعزیه ی زنان:
زنان در صورتیکه زینت خود رااشکار نسازند و رفتارهای خلاف شرع؛ مانند چاک نمودن پیراهن، خراشیدن وسیلی زدن در روی وسر ، ناله و زاری با صدای بلند، از آنان دیده نشود، می توانند در مراسم تعزیه اشتراک نماید .
قابل تذکراست که تمام این کارها باعث خشم پروردگارگردیده ،و سبب آزارمیت در قبرش خواهد شد.
زن وتشعییع جنازه:
همانطوریکه در فوق بیان گردید ،در مورد اشتراک زنان در نماز جنازه هیچگونه مانع شرعی، دیده نمیشود ، وحتی در دین اسلام بیان گردیده ، در صورتیکه زنان در مراسم جنازه حاضر باشند ، میتوانند نماز جناز ه را با مراعات آداب معین که البته در آخر صف استاده شده، بجا ء ارند .
در حکم فقهی موضوع اشتراک زنان در نماز جنازه آمده که : جائز است که زنان مانند مردان نماز جنازه را بخوانند چه بصورت انفرادی و یا بشکل جماعت.
حضرت عمر ( رض ) انتظار کشید تا مادر عبدالله نماز جنازه عتبه را خواند و بی بی عایشه امر کرد تا جنازه سعد بن ابی وقاص را بیآورند تا بر وی نماز جنازه بخواند .
امام النووی می گوید :
لازم است برای زنان در نماز جنازه جماعت ترتیب شود ، نماز جنازه را به جماعت بجاء ارند مثلیکه در نماز های دیگر به جماعت می خوانند و همین نظریه الحسن بن صالح و سفیان ثوری و امام احمد و امامان مذهب حنفی می باشد .
در کتاب مشهور فقهی بنام ( الفتاوی النسائیه ) ( کتاب فتوا ها برای زنان ) آمده است :
زنان مانند مردان اگر در نماز جنازه حاضر شوند ، باید نماز جنازه بخوانند و ثوابی که مردان از نماز جنازه میگیرند، زنان نیز همان ثواب را بدست میاورند .
مؤرخین میگویند که مردان و زنان جنازه رسول الله صلی الله علیه وسلم را خواندند. اگر جنازه حاضر شد باید که زنان با مردان نماز آنرا بخوانند .
سوگواری شرعی زنان :
هر زمانیکه یکی از اقارب نزدیک فامیل زن بطور مثال برادر، عمه، مادر، کاکا و… فوت نماید ، میتواند تا مدت سه روز از آرایش، استعمال بوی معطر، کشیدن سرمه بر چشم، استعمال حنا و استفاده از زینت‌آلات و لباسهای رنگارنگ خودداری نماید.
ولی هرگاه شوهر زن فوت کند، واجب است برای مدت چهار ماه وده ر وز سوگواری نماید . در حدیثی که از ام عطیه روایت است : « کنا ننهی أن نحد علی میت فوق ثلاث، إلا علی زوجه أربعه أشهر و عشرا، ولانکتحل، ولانطیب، و لانلبس ثوبا مصبوغا إلا ثوب عصب، و قد رخص لنا عند الطهر إذا اغتسلت إحدانا من محیضها فی نبذه من کست أظفار، و کنا ننهی عن اتباع الجنائز»( متفق علیه. )
«ما نهی می‌شدیم از اینکه برای مرده‌هایمان بیش از سه روز سوگواری کنیم؛ مگر برای فوت شوهر که چهار ماه و ده روز سوگورای می‌کردیم، از سرمه و بوی خوش استفاده نمی‌کردیم ولباس رنگارنگ نمی‌پوشیدیم مگر لباس یمنی، و وقتیکه از حیض پاک می‌شدیم و غسل می‌کردیم به ما اجازه داده می‌شد که تکه‌ای بخور (ماده‌ای خوشبو) بکار ببریم (تا بوی بد اثر خون را از بین ببرد) و از تشییع جنازه نیز نهی می‌شدیم».
از ام سلمه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : « المتوفی عنها لاتلبس المعصفر من الثیاب، ولاالممشق من الحی، ولاتختضب، ولاتکتحل» (صحیح ابوداود ۲۲۸۷ ) «زنی که شوهرش فوت کرده است باید از پوشیدن لباسهای زرد و قرمز و استفاده از جواهرآلات و حناء و سرمه خودداری کند».
طوریکه گفتیم ، زنی که شوهرش فوت کرده، مدت چهارماه و ده روز سوگواری را در منزل همسری می‌گذارند، اما خانمی که طلاق رجعی داده شده لازم نیست که آن مدت را به عزا بنشیند، اما اکثر علما آن را برای آن خانم نیز مستحب می‌دانند.
زنی که شوهرش فوت کرده در مدت چهارماه و ده روز عزاداری برای کارها ی ضروری روزانه میتواند از خانه خویش خارج شود، اما حتماً باید شب‌ها به منزل خود بازگردد. همچنان که گفته شد سوگواری بر زنی که شوهرش فوت کرده واجب است .
ولی در مذهب امام ابو حنیفه آنرا بر زنان مطلقه که در طلاق بائنه صغری و کبری باشد واجب میشمارند .ولی اکثریت فقها آن را مستحب می‌دانند و زنانی که از طریق طلاق «رجعی یا بائن» طلاق داده شده‌اند از نظر امام ابو حنیفه نه شب و نه روز را نباید از منزل خارج شوند، اما پیروان مذهب شافعی میگویند تنها در صورتی زن در حال گذرانیدن عده میتواند منزل را ترک کند که ضرورتی وجود داشته باشد.
یادداشت :
زن سوگوار و در حال عدّه برای شوهر، از استعمال زینت‌آلات، استعمال بوی خوش، حنا، لباسهای رنگارنگ و بیرون رفتن غیرضروری مانند: شهادت در محکمه یا معالجه مریضان ، رفتن به دیدار اقوام، رفتن به هدیره وقبرستان ، خودداری کند.
اعمال حرام ونامشروع
در مراسم تشعییع جنازه و تعـزیه
در حین وفات عزیزان وبخصو ص در حین مراسم تشعییع جنازه ومراسم تسلیت وتعزیه برخی از اعمال خود اگاه ویا ناخود اگاه از انسان سر میزند که جدآ حرام ونامشروع میباشد وانسان گنهکار هم میگردد.
یکی از این اعمال گریه و زاری جیغ داد وفریاد با صدای بلند، زدن و خراشیدن صورت، کندن مو، پوشیدن لباس سیاه مالیدن گِل بر سر و شانه، واز این قبیل اعمال .
پیامبر صلی الله علیه وسلم از این چنین اعمال بصورت قطع منع فرموده ودر حدیثی میفرماید : «هرکس که بر روی خویش به سیلی بزند ، لباس های خویش را پاره کند و جیغ ، ناله و زاری و فریادهای جاهلانه بلند بنماید، از ما نیست» زیرا چنین اعمالی به معنی نشانده اعتراض به اراده و قانون الهی بشمار میرود ، و به فریاد طلبیدن دیگران و اظهار خشم و نارضایتی است.
بالعکس کسیکه دچار مصیبتی میشود بهتر آن است که برای تحمل و بردباری در مقابل به الله پناه ببرد و از او یاری بجوید و دستور او را در مورد توسل صبر و نماز و عبادت به کار بگیرد، و پاداش صابران را که خداوند به آن وعده فرموده به خود یاد اوری نماید؛ زیرا خداوند متعال فرموده است:
« وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ (۱۵۵) الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ (۱۵۶) أُولَئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَهٌ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» .(سوره بقره/۱۵۵ – ۱۵۷ )
«… . بردباران را مژده بده! آنان کسانی‌اند که هنگامی به بلایی دچار میشوند میگویند: ما از آن خداییم و به سوی او باز می‌گردیم. الطاف، رحمت و مغفرت خداوند شامل حال آنها میگردد و مسلماً آنان راه یافتگان راه هدایت می‌باشند»
همچنان در حدیثی از ام سلمه رضی الله عنها روایت شده است که گفته است: ازپیامبر صلی الله علیه وسلم شنیدم که می‌فرمود: « هر مؤمنی که دچار مصیبتی بشود و بگوید: ما از آن خداوندیم و به سوی او باز خواهیم گشت، خداوندا برای تحمل این مصیبت مرا درحمایت خویش قرار بده و بهتر از آن را برایم جبران کن. خداوند برای آن مصیبت اجر و پاداش (زیادی را) نصیبش می‌گرداند و بهتر از آن را برای او جبران می‌کند».( مسلم )
یادداشت:
گریه عادی ـ بدون شیون، زاری و داد و فریاد ـ برای میت کراهت ندارد؛ زیرا رسول الله ا صلی الله علیه وسلم به هنگام فوت فرزندش ابراهیم در حالیکه به شدت میگرست واشک از چشمان مبارکش جارى بود گفت :
« اى ابراهیم ! اگر این مردن تو امر حق و وعده ء راستین خداوند تعالى ومقدر نمى بود که آخر ما به اول ما ملحق میشوند هر آئینه بیشتر از این بر تو غمگین واندوهگین میشدم » وبعد از اندک سکوت فرمود :
« چشم اشک میرزد وقلب غمگین میشود ، وما جز آنکه خدا را خشنود ساز یم چیزى نمیگویم و ما اى ابراهیم ! بر تو شدیدٱ غمگین هستیم »
پایان
ادرس ارتباطی :یا بریښنا لیک :
دیدگاه بگذارید